İçme Suyundaki Lityum: Maruziyet Kaynaklarının Karşılaştırılması, Düzenleyici Yönergeler ve Riskler ile Faydaların Kamuoyunda Tartışılması

1- Özet

Bu blog yazısı, içme suyundaki lityuma maruz kalmanın insan sağlığı üzerindeki potansiyel etkilerini ele almaktadır. Lityum, dünya genelinde kayalarda, topraklarda ve suda doğal olarak bulunan bir elementtir ve içme suyu, insanların bu elemente maruz kalabileceği temel yollardan biridir. Özellikle ABD’nin batısındaki kurak bölgelerde, yeraltı sularında lityum seviyelerinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.

Lityumun yüksek dozlarda alımı, geniş bir tıbbi ve toksikolojik literatürle belgelenmiş çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu yan etkiler gastrointestinal, nörolojik, psikiyatrik, renal ve kardiyovasküler sorunları içerebilir ve genellikle 150.000 µg/gün üzeri alımlarda görülür. Ancak, içme suyunda bulunan lityum seviyeleri, terapötik ilaçlardaki kadar yüksek değildir ve günlük maruziyet genellikle çok daha düşük seviyelerdedir (80 µg/kg’dan az tahmin edilmektedir).

Son dönemde, içme suyundaki düşük seviyedeki lityumun sağlık üzerinde olumlu etkilere sahip olabileceği konusunda artan bir ilgi bulunmaktadır. Bu ilgi, daha yüksek doğal lityum konsantrasyonlarının olduğu yerlerde nüfusun intihar oranlarının daha düşük olduğunu öne süren araştırmalardan ve düşük dozlu lityum takviyelerinin pazarlanmasından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, intihar çok karmaşık bir olay olduğu için ve düşük dozlu lityumun sağlık üzerindeki etkileri henüz yeterince araştırılmamış olduğu için, bu bulguların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bu rapor, kamuoyunda bilinçlendirme ve doğru bilgi sağlama amacıyla, içme suyundaki lityum maruziyetinin potansiyel riskleri ve faydaları hakkında kapsamlı bir değerlendirme sunmaktadır. Ayrıca, çeşitli maruziyet kaynaklarını karşılaştırmak için kullanılan mikrogram/gün (µg/gün) metriğinde temsili lityum seviyelerini içeren bir grafik de yer almaktadır. Bu bilgiler, lityum maruziyeti konusunda kamuoyu tartışmalarını bilgilendirme ve yönlendirme amacı taşımaktadır.

2- Giriş ve Geçmiş

Lityum (Li), dünya üzerindeki kayalarda, topraklarda ve suların doğal bileşenlerinden biridir. Bu element, içme suyu kaynaklarında, özellikle yeraltı suyundan elde edilenlerde, coğrafi konum ve çevresel faktörlere bağlı olarak değişik konsantrasyonlarda bulunabilir. ABD’nin batı bölgeleri gibi kurak alanlarda, yeraltı sularında lityum seviyeleri nispeten yüksek olarak tespit edilmiştir. Şu an için, ABD’de içme suyundaki lityum seviyeleri üzerinde herhangi bir düzenleyici sınırlama bulunmamaktadır ve resmi bir düzenleme değeri mevcut değildir. Bununla birlikte, ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), içme suyu sağlayıcılarının lityum konsantrasyonlarını ölçme ve raporlama yükümlülüğü getirmeyi düşünmektedir.

Bu adım, içme suyu yöneticilerini, su kaynaklarında bulunan lityumun varlığı, bunun olası sağlık etkileri ve halk sağlığı üzerindeki potansiyel önemi konusunda bilgilendirme ve bu bilgileri kamuoyu ile paylaşma konusunda daha proaktif olmaya teşvik edecektir. Bu tür bir bilgilendirme, halkın lityum maruziyeti ve içme suyundaki varlığı hakkında daha bilinçli kararlar almasına yardımcı olabilir.

Bu belge, içme suyundaki lityumun kaynaklarını, özellikle yeraltı su kaynaklarından gelen lityumu ve bu elementin sağlık üzerindeki potansiyel etkilerini kapsamlı bir şekilde ele almayı amaçlamaktadır. Ayrıca, konu hakkında halk arasında bilgi sahibi olunmasını sağlamak amacıyla, lityum hakkında çevrimiçi ortamlarda bulunan bilgilerin genel bir değerlendirmesini de sunar. Bu çerçevede, içme suyundaki lityum maruziyeti konusunda kamuoyunun doğru ve güvenilir bilgilere erişimini sağlamak, bu raporun temel hedeflerinden biridir.

Ölçütler ve Belgelerde Belirtilen Değerler Hakkında Bir Not

Bu bölüm, içme suyundaki lityum seviyeleri ile ilgili olarak incelenen belgelerde kullanılan ölçüm birimlerinin ve değerlerin çeşitliliğini ele alır. Bu çeşitlilik, bilim dışı kişilere yönelik kafa karışıklığı yaratabilir ve lityumun sudaki güvenli veya optimal seviyeleri hakkında bir yorum yapmayı zorlaştırabilir. Aşağıda, bu konuyla ilgili bazı temel ölçütler, semboller ve alternatif birimlerin yanı sıra, değerlerin aralığına ilişkin bir açıklama sunulmuştur.

• İçme Suyundaki Lityum Kaynak Konsantrasyonları: Bu, genellikle litre başına mikrogram (µg/L) olarak ifade edilir ve doğrudan kaynakta standart bir hacim içinde ölçülür. Çevre Çalışma Grubu (Environmental Working Group) tarafından kullanılan bir diğer birim ise milyarda parça (parts per billion, ppb) olarak adlandırılır ve bu da µg/L’ye eşdeğerdir.
• İçme Suyu veya Gıda Kaynaklarından Alınan Lityum Miktarları: Bu değerler, su veya gıda kaynağındaki ölçülen veya ortalama lityum içeriği ve tüketilen gıda veya su miktarı varsayımlarına dayanır. Bir yetişkin için standart bir varsayım, evde hazırlanan içecekler dahil olmak üzere günde 2L su tüketimidir. Bu, alınan lityum miktarının µg/gün olarak tahmin edilmesine veya 70 kg ağırlığındaki bir yetişkin için mikrogram/kilogram vücut ağırlığı/gün (µg/kg/gün) olarak ifade edilmesine olanak tanır.
• Tıbbi Ürünlerdeki Lityum Dozları: İlaçlar, lityumun su ve gıda kaynaklarında bildirildiği birimlerden (mikrogram, µg) bin kat daha büyük olan miligram (mg) cinsinden hassas dozajlarda üretilir ve kullanılır.
• Bildirilen Farklı Değerler ve Kullanılan Kıyaslamalar: Araştırmacılar, sudaki lityum seviyelerinin nüfus üzerindeki etkilerini inceleyerek veya su konsantrasyonlarını ve alım seviyelerini standart terapötik dozlarla karşılaştırarak çok çeşitli faydalı lityum konsantrasyonları bildirebilir. Halka yönelik kaynaklar, özellikle takviyeleri tanıtanlar, genellikle sudaki yüksek lityum seviyelerinin iddia edilen faydalarından bahseder ancak belirli bir seviye belirtmez. Çevre Çalışma Grubu, lityumu bir kirletici olarak sunar ve ABD su işletmelerindeki konsantrasyonları bildirir, ancak herhangi bir referans seviyesi olmadan.

Bu ölçütler ve değerler hakkında bilgi, içme suyundaki lityum konsantrasyonlarının değerlendirilmesi ve bu konuda kamuoyunu bilgilendirme çabaları için temel bir rehber sağlar. Değerlendirme ve raporlama süreçlerinde bu çeşitliliğin dikkate alınması, lityum maruziyeti konusunda daha net ve anlaşılır bilgilerin sunulmasına yardımcı olacaktır.

3- Yeraltı Sularında ve İçme Suyu Kaynaklarında Lityum

İçme suyundaki lityumun başlıca kaynağı, kayalarda ve topraklarda bulunan ve içme suyu olarak kullanılan yeraltı sularıdır. Bu su kaynakları, özel kuyular veya şebeke suyu sistemleri aracılığıyla arıtılarak tüketiciye ulaştırılır. Ayrıca, lityumun endüstriyel kullanımları da içme suyu kaynaklarının kirlenmesine yol açabilir. Bu potansiyel kirlenme kaynakları arasında lityum madenciliği, pil üretimi ve lityum içeren ürünlerin geri dönüşümü bulunmaktadır. Ancak, ABD’de bu tür endüstriyel kaynaklar, özellikle lityum pillerin artan kullanımına rağmen, şu an için yaygın değildir.

ABD’de Nevada, Silver Peak’te bir lityum madeni bulunmasına rağmen, çoğu lityum madenciliği faaliyeti Güney Amerika’nın And Dağları’nda gerçekleştiğinden, lityum madenciliğinden kaynaklanan su kirliliği, ABD’de önemli bir endişe kaynağı olarak görülmemektedir. Bu nedenle, bu belgenin odak noktası, yeraltı su kaynaklarından kaynaklanan doğal lityum üzerinedir.

Lityum, su ve mineraller arasındaki doğal etkileşimler sonucunda, dünyanın çeşitli yerlerindeki bazı yeraltı sularında değişen konsantrasyonlarda bulunur. Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, ABD genelindeki kamuya açık ve evsel tedarik kuyularından toplanan arıtılmamış su örnekleri değerlendirilmiştir. Araştırmada, özellikle ABD’nin batısındaki bazı akifer sistemlerinde, neredeyse 10 milyon insanın içme suyu kaynağı olarak hizmet eden yerlerde, lityum seviyelerinin en yüksek olduğu belirlenmiştir. ABD’deki kamuya açık tedarik kuyularındaki lityum konsantrasyonları, 8,1 µg/L medyan değeriyle, <1 µg/L’den 396 µg/L’ye kadar değişiklik göstermektedir.

Bu veriler, içme suyundaki lityum seviyelerinin coğrafi konum, yerel jeoloji ve yeraltı su kaynaklarının özelliklerine göre büyük farklılıklar gösterebileceğini göstermektedir. Bu çeşitlilik, yeraltı sularının ve içme suyu kaynaklarının yönetimi ve korunması açısından önemli etkilere sahiptir. Ayrıca, yeraltı sularındaki doğal lityum konsantrasyonlarının sağlık üzerindeki potansiyel etkilerinin daha iyi anlaşılması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

4- Lityumun Sağlık Etkileri

Lityum, bipolar bozukluk ve diğer zihinsel hastalıkların tedavisinde kullanılan köklü bir ilaçtır. Terapötik amaçlar için kullanılan lityum dozları, doğal kaynaklardan, özellikle gıda ve sudan alınan lityum miktarlarına kıyasla çok daha yüksektir. Terapötik dozlar genellikle günde 600-1200 mg arasında değişirken, gıda ve sudan alınan lityum miktarları terapötik dozların %0,1’inden bile azdır.

Besinlerdeki ve içme suyundaki lityum konsantrasyonları coğrafi bölgeye göre değişiklik gösterir ve günlük alım miktarları da buna göre değişir. Örneğin, Belçika’da günlük lityum alımı yaklaşık 8,6 µg, Birleşik Krallık’ta 16 µg ve Fransa’da 48,2 µg’dır. WHO, ABD’deki günlük lityum alımını 60-70 µg/gün olarak tahmin ederken, EPA daha geniş bir aralık belirterek bu tahminler arasındaki tutarsızlıklara dikkat çeker.

Lityumun beslenme kaynakları arasında tahıllar, patates, domates, lahana, hindistancevizi, kişniş tohumu ve kimyon gibi baharatlar bulunur. Çay gibi yaygın içecekler de değişen miktarda lityum içerebilir.

Sağlık üzerindeki potansiyel etkileri açısından, düşük lityum seviyelerinin olası faydaları üzerine yapılan çalışmalar, risklerinden daha fazla incelenmiştir. Yüksek doğal lityum seviyelerine sahip içme suyunun kullanıldığı popülasyonlarda daha düşük intihar oranları gözlemlenmiş olup, bu bulgular ekolojik çalışmalardan elde edilen sonuçlardır ve dikkatli bir şekilde yorumlanmalıdır. Ancak, bazı çalışmalar sudaki lityum seviyelerinin terapötik doz seviyelerine yaklaşmadığını ve bu nedenle önemli bir ruh sağlığı etkisi oluşturmadığını belirtmektedir.

Şişelenmiş su, musluk suyuna kıyasla genellikle daha yüksek seviyelerde lityum içerebilir ve bazı durumlarda 1500 µg/L’ye kadar lityum seviyeleri tespit edilmiştir. Bu, şişelenmiş suyun bir kişinin günlük lityum alımına önemli ölçüde katkıda bulunabileceği anlamına gelir. Ancak, şişelenmiş suyun lityum içeriği ve intihar oranları arasındaki ilişki henüz incelenmemiştir.

Sonuç olarak, lityumun gıda ve içme suyundan alınan miktarlarının sağlık üzerindeki potansiyel etkileri, terapötik kullanımından elde edilen bilgilere kıyasla daha az bilinmektedir. Düşük seviyelerdeki lityumun sağlık üzerinde olumlu etkileri olabileceğine dair kanıtlar olmasına rağmen, bu etkilerin kapsamı ve mekanizması hala tam olarak anlaşılamamıştır. Bu nedenle, lityumun gıda ve içme suyundan alımının sağlık üzerindeki etkilerini daha iyi anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

5- Mevcut Önerilen Maruziyet Sınırları

Lityum içeriği hakkında suda veya diğer kaynaklardan insan alımı için belirlenmiş herhangi bir referans doz veya standart bulunmamaktadır. Avrupa Birliği doğal mineral ve kaynak suları için standartlar belirlemiş olsa da, lityum içme suyu standartları arasında tanımlanmamıştır. EPA’nın gerçekleştirdiği bir değerlendirme, insanların tedavi edici dozlara dair yan etkileri üzerine olan klinik literatür raporlarını ve oral maruziyetlerin kanser, böbrekler, tiroid, üreme sistemleri üzerindeki olumsuz etkileri yanında gelişimsel etkiler üzerindeki hayvan çalışmalarını içermektedir.

EPA’nın incelemesi, insanlarda terapötik lityum ile ilişkili serum lityum konsantrasyonlarına dayanan yetersiz doz-yanıt verisi bulunması nedeniyle geçici bir alt-kronik ve kronik referans dozun (p-RfD) geliştirilmesinin mümkün olmadığını ortaya koymuştur. Bu, mevcut mesleki ve çevresel oral maruziyet çalışmalarının olmaması ve hayvan verilerinin p-RfD için bir temel olarak uygun olmamasıyla desteklenmektedir.

EPA, terapötik serum lityum konsantrasyon aralığının 0,6 mmol/L’lik alt sınırına dayanarak geçici bir alt-kronik ve kronik RfD geliştirmiştir. Bu değer, başta karaciğer olmak üzere bazı organlar ve sistemlerdeki yan etkilerin en düşük gözlemlenen olumsuz etkiler seviyesinden (LOAEL) 2,1 mg/kg/gün olarak elde edilmiş ve 1000’lik bir belirsizlik faktörüyle bölünerek 0.002 mg/kg/gün (2 µg/kg/gün) olarak belirlenmiştir.

Bu 1000’lik belirsizlik faktörü, LOAEL’den bir NOAEL’e (gözlemlenen olumsuz etki yok seviyesi) tahmin etmek, hassas bireyleri korumak ve insan tepkisinin değişkenliği üzerine yetersiz bilgi gibi nedenlerle üç ayrı 10 faktörünün kombinasyonundan oluşur. EPA, terapötik olmayan doz seviyelerinde olumsuz etkilerin gelişimi ile lityumun doz-yanıt ilişkisi hakkındaki bilginin eksik olması nedeniyle p-RfD’ye yalnızca “düşük ila orta düzeyde güven” duyduğunu ifade etmiştir.

EPA’nın geçici kronik ve alt-kronik referans dozu olan 0,002 mg/kg/gün (2 µg/kg/gün), çoğu tahmini beslenme alım miktarından daha yüksektir ve standart bir 70 kg yetişkin için 140 µg/güne eşittir. ABD Jeolojik Araştırma Merkezi, EPA’nın geçici referans dozunu temel alarak, içme suyunda lityum için düzenleyici olmayan bir Sağlık Temelli Tarama Düzeyi (HBSL) hesaplamıştır. Bu HBSL, lityumun 10 µg/L veya milyarda parça (ppb) olarak belirlenmiştir. Ayrıca, yalnızca içme suyunun lityum alım kaynağı olduğu durumlar için ikinci bir lityum kıyaslaması 60 µg/L olarak tanımlanmıştır.

ABD’deki su kaynaklarında yapılan bir araştırmada, kamusal kuyu örneklerinin %45’inde bu HBSL aşıldığı ve %9’unda yalnızca içme suyu seviyesi sınırını aştığı tespit edilmiştir. Bu, lityumun potansiyel sağlık etkileri hakkında daha fazla araştırma ve düzenlemeye ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

6- İçme Suyundaki Lityumun Toplumsal Tartışması

6.1 İncelenen Kaynaklar ve Ana Temalar

İçme suyundaki lityum maruziyeti üzerine yapılan web aramaları, lityumun sağlık etkileri hakkında genel farkındalığı ve bu konuda kamuoyunun nasıl bilgilendirildiğini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu aramalar, içme suyundaki lityumun potansiyel faydaları ve riskleri üzerine odaklanmış, ayrıca lityum takviyelerinin güvenliği hakkında da bilgi toplamıştır. Araştırma, çeşitli kaynaklardan elde edilen bulguları içermekte ve lityumun içme suyundaki varlığı hakkında genel bir farkındalık oluşturmayı amaçlamaktadır. Araştırma sonuçları, içme suyundaki lityumun potansiyel faydaları ve lityum takviyelerinin pazarlanmasıyla ilgili mesajları kapsayan üç ana kategoriye ayrılmıştır:

1. Ruh Sağlığına Faydaları: İncelenen kaynaklar, özellikle ruh sağlığı üzerindeki olumlu etkileri olabileceğini iddia ederek, lityum takviyelerinin satışını yapan veya teşvik eden web siteleri ve sayfaları içermektedir. Bu siteler genellikle lityumun depresyon, bipolar bozukluk ve diğer ruh sağlığı sorunlarının hafifletilmesinde kullanılabileceğini öne sürer.
2. Araştırma Çalışmaları: İçme suyundaki lityum üzerine yapılan araştırmalar, açık erişimli dergilerde yayınlanan veya bilim bloglarında tartışılan çalışmalardan elde edilen bilgileri içerir. Bu çalışmalar, çeşitli araştırma hedefleri ve tasarımlarına sahip olup, bazıları yalnızca özet formunda halka açıktır. Araştırma sonuçları genellikle teknik olup, konu hakkında daha derinlemesine bilgi sağlar.
3. Diğer Sonuçlar: Çevre Çalışma Grubu gibi kuruluşlar tarafından sağlanan, lityumun riskleri ve faydaları ile içme suyundaki varlığı hakkında daha eleştirel veya profesyonel bir bakış açısına sahip sayfalar da araştırma sonuçları arasında yer almaktadır. Bu tür kaynaklar, lityumun çevresel ve sağlık üzerine etkilerini değerlendirirken, genellikle daha dengeli ve eleştirel bir perspektif sunar.

Araştırma, lityumun içme suyundaki varlığına ilişkin genel farkındalık ve kamuoyu bilgilendirme stratejileri üzerine kapsamlı bir bakış sunar. Lityumun potansiyel sağlık etkileri konusunda kamuoyunu bilgilendirme çabaları, bilimsel araştırma ve düzenleyici kurumların yanı sıra, pazarlama ve ticari çıkarlar tarafından da şekillendirilmektedir. Bu çeşitlilik, lityumun sağlık üzerine etkileri hakkındaki tartışmada dikkatli ve bilinçli bir yaklaşım gerektirir.

6.2 İnternet Kaynaklarında Bulunan Lityum Hakkındaki Baskın Perspektifler

Lityuma Genel Bakış

İnternet üzerinden erişilebilen kaynaklar genellikle lityumu, dünya çapındaki kayalarda ve topraklarda doğal olarak bulunan ve yeraltı sularında değişen konsantrasyonlarda var olan bir element olarak tanımlar. Bu kaynaklar, lityumun bazı gıda bitkileri tarafından da alındığını belirtir, böylece lityum, hem su hem de gıda yoluyla insan diyetine dahil olabilir.

Kaynakların çoğu, lityumun sağlık üzerindeki olası yararlarına odaklanır. Bu iddialar genellikle lityumun bireysel ve toplumsal sağlık üzerinde olumlu etkileri olabileceği yönündedir. Özellikle, lityumun ruh sağlığı üzerindeki potansiyel olumlu etkileri, intihar oranları üzerindeki koruyucu etkisi gibi konular sıkça vurgulanır. Bu görüşler, internet kaynaklarında yaygın olarak bulunan ve desteklenen perspektifleri temsil eder.

Ancak, lityumun kasıtlı kullanımına ilişkin kaygıları dile getiren ve olası risklere karşı dikkatli olunması gerektiğini savunan kaynaklar da mevcuttur. Bu tür kaynaklar, lityumun yüksek dozlarının sağlık üzerinde olumsuz etkilere yol açabileceği, özellikle terapötik kullanımla ilişkili yan etkilerin olabileceği konusunda uyarılarda bulunur. Ayrıca, lityum takviyelerinin güvenliği ve etkinliği hakkında daha fazla araştırma yapılması gerektiğini öne süren görüşler de bulunmaktadır.

Genel olarak, internet kaynaklarında bulunan lityum hakkındaki baskın perspektifler, lityumun sağlık üzerindeki potansiyel faydalarını vurgulayan ve bu elementin kasıtlı kullanımına ilişkin olası riskler konusunda dikkatli olunması gerektiğini belirten iki ana tema etrafında toplanmıştır. Bu çeşitli görüşler, lityumun kullanımı ve maruziyeti hakkında kamuoyu bilgilendirme çabalarının önemini ve bu konudaki tartışmaların dengeli ve bilgiye dayalı bir şekilde yürütülmesi gerektiğini göstermektedir.

İçme Suyundaki Lityum İçeriği

Araştırma çalışmaları, içme suyundaki lityum konsantrasyonlarının farklı bölgelerde nasıl değişebileceğine dair ayrıntılı teknik bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmaların çoğu, lityum konsantrasyonlarını özellikle akıl sağlığına olası faydaları açısından incelemekte ve lityumun içme suyunda varlığının bireylerin ruh sağlığı üzerinde olumlu etkileri olabileceği sonucuna varmaktadır.

Halka yönelik kaynaklar arasında, lityum takviyesi savunucuları genellikle içme suyundaki lityumun faydalarına atıfta bulunurken, bu ifadeler “iz miktarlardan faydalar” ve “daha yüksek seviyelerdeki faydalar” gibi genel terimlerle ifade edilmektedir. Lityum seviyelerinin nasıl nitelendirildiği konusunda kaynaklar arasında önemli bir çeşitlilik bulunmaktadır. Çevre Çalışma Grubu (EWG) gibi sadece birkaç kaynak belirli konsantrasyon değerleri sunarken, bu değerler genellikle güvenli seviyelerin yorumlanması için herhangi bir bağlam içermemektedir. Yalnızca birkaç kaynak, USGS ve EPA tarafından belirlenen Sağlık Temelli Tarama Seviyesine değinmektedir.

EWG, içme suyunda lityumun zararlı seviyelerde bulunabileceğini öne süren tek kamuya açık kaynaktır ve lityumun hem doğal kaynaklardan hem de endüstriyel üretimden kaynaklanan bir kirletici olduğunu belirtir. Site, lityum yutmanın karın ağrısı, ishal, mide bulantısı ve kusma gibi semptomlara yol açabileceğini not eder ve ABD’nin dört eyaletinde, toplam üç milyon kişiye hizmet veren içme suyunda bildirilen lityum kirliliği seviyeleri hakkında bilgi verir. Bu seviyeler 1.03 ppb’den 636 ppb’ye kadar değişiklik gösterir ancak bu değerlerin önemini değerlendirmek için herhangi bir referans sunulmaz.

Bazı kaynaklar, endüstriyel kaynaklardan kaynaklanan su kirliliği konusunda özellikle lityum pillerin kullanımı ve atılması ile ilgili endişeleri dile getirir. Bu bağlamda, Güney Kore’deki bir çalışma, Seul çevresindeki nehir, atık ve musluk suyunda artan antropojenik lityum girdilerini ve bu girdilerin elektronik cihazların üretimi, kullanımı ve atılması ile reçeteli lityum ilaçlarının kullanımından kaynaklanan farmasötik atıkların birincil kaynaklar olduğunu bildirmektedir.

Bu bilgiler, içme suyundaki lityum içeriği ve bunun toplumsal sağlık üzerindeki potansiyel etkileri hakkında genel bir farkındalık oluştururken, aynı zamanda lityum maruziyetinin olası riskleri ve faydaları hakkında bilinçli tartışmalar için bir temel sağlamaktadır. Lityumun içme suyundaki varlığına dair kamuoyu bilgilendirme çabaları, bu elementin hem doğal hem de antropojenik kaynaklarından kaynaklanan kirliliği dikkate almalı ve sağlık üzerindeki potansiyel etkilerini dengeli bir şekilde ele almalıdır.

Kamu İçme Suyunda Tamamlayıcı Lityumun Faydaları

İçme suyundaki lityum içeriği hakkında yapılan Google aramaları, potansiyel yararları üzerine birçok araştırma raporu sunmaktadır. Bu çalışmalar, içme suyundaki yüksek lityum seviyeleri ile daha düşük nüfus intihar oranları arasında gözlemlenen ilişki gibi çeşitli araştırma sorularını ele alır. Diğer çalışmalar, çeşitli kaynaklardan elde edilen lityumun makul fizyolojik mekanizmaları ve geçici önerilen günlük alım seviyeleri üzerine odaklanır. Bu çalışmaların hepsi içme suyundaki daha yüksek lityum konsantrasyonunun koruyucu bir etkisi olduğunu bulmamış olabilir, ancak bazıları alım seviyeleri ve diğer minerallerle ilgili uyarılarda bulunmuştur.

Halk sağlığı önlemi olarak suya lityum eklenmesi konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar ve tıbbi yorumcular, bu önlemin faydaları üzerine daha fazla araştırma yapılmasını talep ederken, diğerleri olası yan etkiler nedeniyle bu tür bir müdahaleye karşı tavsiyede bulunmaktadırlar. Özellikle Araya ve meslektaşları, daha yüksek lityum maruziyetlerinin olası “klinik olarak önemli yan etkileri” hakkında yeterli bilgi olmadığını ve böyle bir nüfus ölçeğinde müdahaleyi doğrulamak için geniş çaplı konsültasyonlar ve izlemenin gerekli olduğunu savunmaktadır.

Aynı zamanda, pek çok insan önemli miktarlarda şişelenmiş su tüketmektedir ve bazı şişelenmiş sular, özellikle yüksek lityum içeriği için pazarlanmaktadır. Örneğin, ABD’de Lithia Spring Water, 500 µg/L lityum karbonat içeren ve “Dünyanın Şifalı Suyu” olarak tanıtılan bir su olarak öne çıkmaktadır.

Halka yönelik web siteleri, içme suyundaki daha yüksek lityum konsantrasyonları ile daha düşük intihar oranları arasındaki ilişkiyi vurgulamakta, ancak bu çalışmaların yöntemlerine ve uyarılarına genellikle az dikkat edilmektedir. Bu siteler, daha yüksek lityum içeriğine sahip içme suyu sağlanan bölgelerde daha düşük intihar, psikiyatrik yatış, cinayet ve saldırgan suç oranlarından bahsetmektedir, ancak genellikle spesifik lityum konsantrasyonlarından bahsetmezler. Bu tür iddialar, genellikle yeterli bilimsel destek olmaksızın sunulur ve kamuoyunu bilgilendirme çabalarında dikkatli olunması gerektiğini gösterir.

Bu durum, içme suyundaki lityum içeriği ve potansiyel faydaları hakkında daha fazla araştırma ve dikkatli bir kamusal tartışma ihtiyacını vurgulamaktadır. Olası faydaların yanı sıra, herhangi bir toplumsal müdahalenin potansiyel riskleri ve yan etkileri dikkate alınarak, dengeli ve bilgiye dayalı bir yaklaşımın benimsenmesi önemlidir.

Takviyeler

Reçeteli lityum ilaçları, bazı ciddi akıl hastalıklarının tedavisinde etkili olduklarını kanıtlamıştır, fakat bu yüksek dozlu reçeteli ilaçlar, sıkı tıbbi gözetim gerektiren bir dizi yan etkiyle ilişkilendirilmiştir. Buna karşılık, düşük dozlu lityum takviyeleri, bireylerin reçetesiz olarak kullanabileceği ve daha hafif akıl sağlığı sorunları için faydalı olduğu iddia edilen ürünler olarak tanıtılmaktadır. Takviyelerin günlük 1 – 20 mg dozlarında satıldığı belirtilirken, reçeteli lityum dozları genellikle günlük 600-1200 mg olarak sunulmaktadır.

Takviyeleri destekleyen kaynaklar arasında lityum takviyelerini uygulamalarında reçete eden hekimler ve takviye satıcıları bulunmaktadır. Çoğu kaynak, lityum takviyelerinin çok çeşitli sağlık sorunları için faydalarını geniş açıklamalarla sunar. Savunucular, bazı ilaç bilgi sitelerinde yan etkiler tanımlanmış olsa da, lityum takviyelerinin yüksek dozlu ilaçların ciddi yan etkilerinden arınmış ve “güvenli kabul edildiğini” belirtmektedir.

Lityum orotat, takviyelerde kullanılan düşük dozlu doğal “besinsel lityum” veya reçetesiz olarak bulunan ve ruh hali dengesi, depresyon, bilişsel gerileme ve beyin sisi gibi çok çeşitli sağlık etkileri için faydalı olduğu söylenen bir “nötrösetik” olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca demans ve Alzheimer hastalığı, otizm ve artan telomer uzunluğu nedeniyle daha uzun yaşam süresi gibi durumlar için de yararlı olduğu belirtilir. Lityum, esansiyel bir besin olarak tanımlanmasına rağmen, bu durum ilgili makamlar tarafından resmi olarak belirlenmemiştir. DSÖ, lityumu eser elementler raporuna dahil etmiş olmakla birlikte, bu elementi potansiyel olarak temel işlevlere sahip toksik elementler grubuna yerleştirmiştir.

FDA, lityum orotat gibi takviyeleri güvenlik ve etkinlik açısından değerlendirmediği için, bu ürünlerin güvenliğine dair iddialar resmi bir onaya dayanmamaktadır. Health Canada’nın ciddi sağlık riskleri konusunda uyarı yapmasına rağmen, bazı kaynaklar FDA’nın lityum orotatı güvenli olarak gördüğünü veya lityum orotat içeren ürünlerin FDA için “endişe verici görünmediğini” belirtmektedir. Ancak, FDA lityum orotat ürünlerinin etkinliğine ilişkin ilaçlara izin verilen iddialarda bulunulduğu için bir takviye üreticisine uyarı mektubu yayınlamıştır.

Sonuç olarak, lityum takviyelerinin kullanımı ve potansiyel faydaları hakkında kamuoyu bilgilendirme çabaları, bilimsel kanıtlar ve düzenleyici onayların dikkatli bir şekilde değerlendirilmesini gerektirir. Bu takviyelerin kullanımı, olası yan etkilere ve yetersiz araştırma desteğine dair endişeleri de beraberinde getirir.

7- Özet ve Temel Bulgular

Bu özette, içme suyundaki lityum maruziyeti ve onun insan sağlığı üzerindeki potansiyel etkileri hakkında mevcut bilgi ve araştırmaların bir özeti sunulmaktadır.

• Reçeteli Lityum ve Yan Etkileri: Reçeteli lityum ilaçlarının, yüksek dozlarında ciddi akıl hastalıklarını tedavi etmede etkili olduğu bilinmektedir. Ancak bu yüksek dozlar, sıkı tıbbi gözetim gerektiren bir dizi yan etki ile ilişkilendirilir.
• İçme Suyundaki Lityum Seviyeleri: İçme suyundaki lityum seviyeleri ile ilgili olarak, bu seviyelerin sağlık üzerindeki etkileri hakkında yeterli veri bulunmamaktadır. Mevcut araştırmalar, içme suyundaki lityumun daha düşük seviyelerde bile potansiyel ruh sağlığı yararları sunabileceğini öne sürmektedir.
• Kamu Sağlığına Potansiyel Faydalar: İçme suyundaki lityumun artırılmasının kamu sağlığı için potansiyel yararları üzerine spekülasyonlar yapılmasına rağmen, bu önerilerin desteklenmesi için daha fazla araştırma gerekmektedir. Bazı çalışmalar, içme suyundaki daha yüksek lityum seviyeleri ile daha düşük intihar oranları arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir.
• Takviyeler ve Pazarlama: Düşük dozlu lityum takviyelerinin pazarlanması, bazıları tarafından içme suyundaki doğal lityum seviyelerinden elde edilen potansiyel faydaların bir uzantısı olarak görülmektedir. Ancak, bu takviyelerin etkinliği ve güvenliği konusunda eksik veya yanıltıcı bilgiler sunulabilir.
• Araştırma Gereksinimleri: İçme suyundaki lityumun olası sağlık yararlarına ilişkin iddialar, daha fazla araştırma ve eleştirel değerlendirme gerektirir. Bu, hem içme suyundaki lityum seviyelerini artırma önerileri için hem de reçetesiz satılan lityum takviyeleri için geçerlidir.

Sonuç olarak, içme suyundaki lityumun insan sağlığı üzerindeki etkileri hakkında ileriye dönük bir anlayış geliştirmek için kapsamlı ve dengeli bir araştırma yaklaşımı gerekmektedir. Potansiyel faydaların yanı sıra, olası risklerin ve yan etkilerin de dikkate alınması önemlidir. Bu, içme suyuna lityum ekleme veya lityum takviyelerinin kullanımı gibi kamu sağlığı müdahalelerinin değerlendirilmesinde dikkatli bir yaklaşımı gerektirir.

Kaynaklar:

• ¹Lindsey, B.D., Belitz, K., Cravotta, C.A. III, Toccalino, P.L., and Dubrovsky, N.M. 2021. Science of the Total Environment, v. 767. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.144691
• ²Mining-technology.com https://www.mining-technology.com/analysis/lithiums-water-problem/
• ³USGS (2021). Many Americans may be drinking groundwater with high levels of lithium. https://www.usgs.gov/news/lithium-us-groundwater#:~:text=Presently%20lithium%20is%20not%20regulated,evaluating%20lithium%20concentrations%20in%20groundwater.%5C
• ⁴National Alliance on Mental Illness “Lithium” https://www.nami.org/About-Mental-Illness/Treatments/Mental-Health-Medications/Types-of-Medication/Lithium
• ⁵Drugs.com (2021). “Lithium Orotate” https://www.drugs.com/npp/lithium-orotate.html
• ⁶WHO World Health Organization (1996). Trace elements in human nutrition and health. https://apps.who.int/iris/handle/10665/37931
• ⁷Szklarska, Daria and Piotr Rzymski. (2019). Is Lithium a Micronutrient? From Biological Activity and Epidemiological Observation to Food Fortification Biol Trace Elem Res. 2019; 189(1): 18–27. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6443601/
• 8EPA (Environmental Protection Agency) 2008. Provisional Peer Reviewed Toxicity Values for Lithium.
• ⁹Orquidia Neves, Maria, Jose Marques and Hans G.M. Eggenkamp (2020). Lithium in portuguese Bottled Natural Mineral Waters – Potential for Health Benefits? International Journal of Environmental Research and Public Health 17.
• ¹⁰Barjasteh-Askari, F., Davoudi, M., Amini, H., Ghorbani, M., Yaseri, M., Yunesian, M., Mahvi, A.H., Lester, D., (2020). Relationship between suicide mortality and lithium in drinking water: a systematic review and meta-analysis. J. Affect. Disord. 264, 234–241.
• https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0165032719329258?via%3Dihub
• https://ca.iherb.com/pr/life-extension-lithium-1 000-mcg-100-vegetarian-capsules/100435
• ¹¹Memon, Anjum, Imogen Rogers, Sophie Fitzsimmons, Ben Carter, Rebecca Strawbridge, Diego Hidalgo-Mazzei and Allen H. Young (2020). Association between naturally occurring lithium in drinking water and suicide rates: systematic review and meta-analysis of ecological studies. The British Journal of Psychiatry 217:667-678.
• ¹²Ishii, N., Terao, T., 2018. Trace lithium and mental health. J. Neural Transm. 125, 223–227. https://doi.org/10.1007/s00702-017-1824-6
• ¹³ Seidel, Ulriek, Elena Baumhof Franziska A Hägele , Anja Bosy-Westphal Marc Birringer , Gerald Rimbach. (2019). Lithium-Rich Mineral Water is a Highly Bioavailable Lithium Source for Human Consumption Mol Nutr Food Res. 2019 May 3;e1900039. doi: 10.1002/mnfr.201900039. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31051049/
• ¹⁴Schrauzer, G.N. and K.P. Shrestha (1990). Lithium in drinking water and the incidences of crimes, suicides, and arrests related to drug additions. Biol Trace Elem Res. 25(2):105-13.
• ¹⁵Knudsen, Nikoline N., Jörg Schullehner, Birgitte Hansen, Lisbeth F. Jørgensen, Søren M. Kristiansen, Denitza D. Voutchkova, Thomas A. Gerds, Per K. Andersen, Kristine Bihrmann, Morten Grønbæk, Lars V. Kessing, and Annette K. Ersbøll. (2017). Lithium in Drinking Water and Incidence of Suicide: A Nationwide Individual-Level Cohort Study with 22 Years of Follow-Up. J Environ Res Public Health. 2017 Jun; 14(6): 627. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5486313/
• ¹⁶Parker, William F.MD., Rebecca J. Gorges, MA; Y. Nina Gao, BS; Kwan Hur, PhD; Robert D. Gibbons, PhD. (2018). Association Between Groundwater Lithium and the Diagnosis of Bipolar Disorder and Dementia in the United States. Research Letter JAMA Psychiatry. 2018;75(7):751-754. doi:10.1001/jamapsychiatry.2018.1020. https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2680802