Perklorat ve Sağlığınız Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Günümüzde kimyasalların, özellikle içme suyunda ve besin zincirinde bulunması konusunda insanların endişeleri günden güne artıyor. Bu kimyasallardan biri de perklorattır. Roket yakıtlarından havai fişeklere kadar birçok alanda kullanılan bu madde, bazı uzmanları ve tüketicileri tedirgin ediyor. Çünkü yüksek düzeyde perklorata maruz kalmak, özellikle tiroit bezi fonksiyonlarını etkileyebilir ve bu da hem yetişkinler hem de bebekler/çocuklar için çeşitli sağlık riskleri doğurabilir.

Bu rehberde perkloratın ne olduğu, hangi yollardan maruz kalınabileceği, içme sularında perkloratla ilgili düzenlemeler, sağlık riskleri ve korunma yöntemleri gibi konuları kapsamlı bir şekilde ele alacağız. Amacımız sizi korkutmak değil; tam tersine, doğru bilgi ve basit önlemlerle hem kendinizin hem de ailenizin sağlığını koruyabilmeniz için kapsamlı bir kaynak sunmaktır.

Perklorat Nedir?

Perklorat (ClO4⁻), doğada ve endüstriyel işlemlerde karşımıza çıkabilen, renksiz ve kokusuz bir kimyasal bileşiktir. Başta roket yakıtı, patlayıcılar ve havai fişekler olmak üzere birçok alanda kullanılır. Bunun dışında bazı kuru ve çorak bölgelerde doğal olarak da oluşabilir.

Doğal ve Endüstriyel Kaynaklar

• Endüstriyel Kaynaklar: Roket yakıtı, piroteknik malzemeler (örneğin havai fişekler, maytaplar, işaret fişekleri, yol işaret fişekleri), patlayıcılar, savunma sanayi ürünleri perklorat içerir. Endüstriyel kazalar, sızıntılar veya atıkların yanlış bertarafı sonucu toprak ve yeraltı suları perkloratla kirlenebilir.
• Doğal Kaynaklar: Özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin güneybatısındaki kurak bölgeler gibi kuru iklime sahip bazı coğrafyalarda perklorat doğal olarak oluşabilir. Volkanik faaliyetler veya kimyasal reaksiyonlar, düşük seviyelerde de olsa perkloratın ortaya çıkmasına katkı sağlar.

Özellikleri

• Kimyasal Formül: ClO4⁻
• Renk ve Koku: Renksiz ve kokusuzdur.
• Suda Çözünürlük: Perklorat, suda oldukça iyi çözünür. Bu nedenle yeraltı sularına, nehirlere ve göllere karıştığında yayılım gösterebilir.
• İnsan Sağlığı ve Çevre Üzerindeki Etkileri: Yüksek dozlarda perklorat maruziyeti, tiroit bezinin iyot emilimini engelleyebildiği için özellikle endişe kaynağıdır. Ayrıca fetüs ve bebeklerin beyin gelişiminde olumsuz etkilere neden olabileceği düşünülmektedir.

İçme Suyunda Perklorat: Neden Önemlidir?

Perkloratın en büyük sorun kaynağı olma nedeni, içme suları ve besin zinciri yoluyla insana ulaşıyor olmasıdır. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), perkloratın içme suyundaki düzenlemeleri üzerine yıllardır çalışmalar yürütmektedir. Dünya genelinde de benzer endişeler ve bazı düzenleyici adımlar söz konusudur.

Düzenleme ve Standartlar

• ABD’deki Durum: EPA, 2020 yılında perkloratın içme suyu standardını belirlememe kararı almıştır. Ajans, “perkloratın içme suyunda yeterince yüksek seviyelerde ve sık görülmediğini” öne sürmüştür. Ancak bu karar çevreci gruplar ve bazı halk sağlığı uzmanları tarafından eleştirilmiştir.
• Eyalet Bazlı Uygulamalar: Her eyalet veya ülke kendi standartlarını belirleyebilir. Örneğin Kaliforniya Eyaleti, içme suyunda perklorat düzeyi için daha katı sınır değerler belirlemiştir.
• Diğer Ülkelerdeki Yaklaşım: Dünya genelinde perkloratla ilgili düzenlemeler ülkelere göre değişiklik gösterir. Avrupa’da da perklorat kalıntıları konusunda araştırmalar devam etmektedir.

Su Kaynaklarında Perklorat Nasıl Oluşur?

• Endüstriyel Sızıntılar: Roket yakıtı veya patlayıcı üreten tesislerden kaynaklanan atıkların yanlış bertarafı veya sızıntılar, perkloratın yüzey ve yeraltı sularına karışmasına neden olabilir.
• Tarım Alanlarında Kullanılan Kimyasallar: Bazı bölgelerde kullanılan gübrelerde veya toprak iyileştiricilerde düşük miktarda da olsa perklorat bulunabilir.
• Doğal Oluşum: Çorak bölgelerde doğal jeokimyasal süreçlerle su kaynaklarına perklorat karışma olasılığı vardır.

İçme Suyundaki Perkloratı Nasıl Öğrenebilirsiniz?

• Belediye/Ara Sıra Yayınlanan Su Kalitesi Raporları: Şehir veya ilçe belediyeleri genellikle yılda bir kez su kalite raporu yayınlar. Bu raporda perklorat dâhil birçok kirleticiye dair bilgiler yer alabilir.
• Özel Kuyular: Kendi arazinizdeki bir su kuyusunu kullanıyorsanız, EPA veya diğer yetkili laboratuvarlarda test yaptırmanız gerekir.
• Arıtma Sistemleri: Perklorat, ısıtma veya kaynatma ile yok olmaz. Fakat ters ozmoz (reverse osmosis) sistemleri, belirli bir oranda perkloratı sudan uzaklaştırabilir.

Perklorata Maruz Kalmanın Diğer Kaynakları

İçme suyu genellikle en çok endişe uyandıran maruziyet kaynağı olsa da, başka yollarla da perklorata maruz kalmak mümkündür:

Gıdalar

• Süt Ürünleri: Hayvanlar, perklorat içeren su veya yem tükettiğinde, sütlerinde düşük seviyelerde perklorat bulunabilir.
• Yapraklı Yeşillikler: Marul, ıspanak gibi yapraklı sebzeler de sulama yoluyla perkloratı bünyesine alabilir.
• Genel Tavsiye: Besinlerdeki perklorat seviyeleri genellikle düşüktür. Bu nedenle doktorlar ve halk sağlığı uzmanları, besin çeşitliliğini korumak gerektiğini vurgularlar. Tek bir gıda türünü tamamen hayatınızdan çıkarmak yerine, dengeli ve çeşitli bir beslenme sürdürmek daha sağlıklı olacaktır.

Yaşadığınız Bölge

• Endüstriyel Tesislere Yakınlık: Havai fişek, patlayıcı, roket yakıtı üreten veya test eden tesislere yakın bölgelerde toprak ve suya sızıntı olma ihtimali artar.
• Atık Sahaları: Uygun şekilde yönetilmeyen atık sahaları da perkloratın çevreye yayılmasında rol oynayabilir.
• Çocuklar İçin Dikkat: Özellikle toprağa yakın temas eden çocuklar, kirli toprakta oynarken tozu yutma veya soluma yoluyla maruziyet yaşayabilir. Ailelerin, çocukların oyun sonrası ellerini yıkamasını sağlaması bu riski azaltır.

Diğer Olası Kaynaklar

• Çiğneme Tütünü: Bazı tütün ürünlerinde düşük miktarlarda perklorat tespit edilmiştir.
• Havai Fişek Gösterileri: Yakın temas veya art arda gösterilerin yapıldığı bölgede toz halinde perklorat solunabilir.
• Temizlik ve Havuz Kimyasalları: Bazı dezenfektanlar ve endüstriyel temizleyiciler, zaman içinde perklorat oluşumuna neden olabilecek kimyasal reaksiyonlar içerebilir.

Perkloratın Sağlık Riskleri

Perkloratın en dikkat çeken yanı, tiroit bezinin iyot (I) emilimini engelleyebilmesidir. Tiroit bezi, metabolizmadan kalp atış hızına kadar birçok bedensel fonksiyonu düzenleyen önemli hormonlar üretir. Özellikle bebeklerde beyin ve sinir sistemi gelişimi için tiroit hormonları kritik önemdedir.

Tiroit Bezi Üzerindeki Etkileri

• İyot Emiliminin Engellenmesi: Tiroit hormonları sentezlemek için tiroit bezi iyota ihtiyaç duyar. Ancak perklorat, bu emilim mekanizmasını bozabilir.
• Hipotiroidi Riski: Uzun süre yüksek düzeyde perklorata maruz kalmak, hipotiroidi (tiroit hormonlarının yetersiz üretimi) riskini artırır. Belirtileri arasında yorgunluk, kilo artışı, saç dökülmesi, soğuğa tahammülsüzlük ve depresif ruh hali bulunur.
• Çocuklarda ve Bebeklerde Etkileri: Özellikle fetüs ve küçük çocuklar, tiroit hormonlarının azlığından kaynaklanan nörolojik ve gelişimsel gerilik riski taşırlar.

Gebelik ve Emzirme Döneminde Riskler

• Fetüs Gelişimi: Gebelikte tiroit hormonları, bebeğin beyin gelişimi için çok önemlidir. Annenin hipotiroidik olması veya yeterince iyot alamaması durumunda bebekte zeka ve gelişim geriliği riski artar.
• Emzirme: Annenin diyetindeki iyot eksikliği, süt yoluyla bebeğin de yetersiz iyot almasına neden olabilir. Bu durum, perklorat maruziyetiyle birleştiğinde bebeğin tiroit fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
• Doktor Kontrolü: Hamileyseniz veya emziriyorsanız, doktorunuza danışarak iyot seviyenizi kontrol ettirmeniz ve gerekli görülürse doktorun önerdiği şekilde iyotlu takviye almanız gerekebilir.

Diğer Olası Sağlık Etkileri

• Kalp Sorunları: Uzun süreli hipotiroidi tedavi edilmezse kalp sağlığını da etkileyebilir.
• Depresyon ve Ruhsal Durum: Tiroit hormonlarının azlığı, duygu durum bozukluklarını veya depresyonu tetikleyebilir.
• Bebeklerde Gelişimsel Gerilik: Doğum sonrası yeterli tiroit hormonu alamayan bebeklerde nörolojik bozukluklar veya öğrenme güçlükleri ortaya çıkabilir.

Perklorattan Korunma Yöntemleri

Perklorat söz konusu olduğunda, alınabilecek çeşitli önlemlerle maruziyeti en aza indirmeniz mümkündür.

İçme Suyunuzu Kontrol Edin veya Arıtın

• Laboratuvar Testi: Şehir suyu kullanıyorsanız, su tedarikçinizin raporlarını inceleyin. Kendi su kuyunuza sahipseniz, onaylı bir laboratuvarda perklorat testi yaptırın.
• Ters Ozmoz (Reverse Osmosis) Filtreleri: Kaynatmak veya ısıtmak perkloratı ortadan kaldırmaz. Ancak ters ozmoz sistemleri, su içindeki bu maddeyi önemli ölçüde azaltabilir. Mutfak lavabosu gibi tek bir noktaya kurulan filtreler de iş görebilir.
• Şişelenmiş Su Tercihi: Eğer bölgenizde su testleri yetersizse veya sonuçlar endişe vericiyse, şişelenmiş su kullanmak bir seçenek olabilir. Ancak şişelenmiş suyun da güvenilir kaynaklardan geliyor olduğuna emin olun.

Gıdalarla İlgili Öneriler

• Yapraklı Sebzeleri İyice Yıkayın: Ispanak, marul gibi sebzeleri bol suyla yıkamak, yüzeydeki kalıntıları bir miktar azaltabilir.
• Protein ve Mineral Çeşitliliği: Balık, süt, yumurta gibi iyot kaynağı olan besinleri kontrollü şekilde tüketmek, tiroit bezinizin perklorata rağmen yeterli iyot almasını destekleyebilir.
• Takviye Kullanımı: Hamilelik ve emzirme döneminde doktor gözetimi olmadan asla takviye almamalısınız. Yetişkin bireyler de her zaman uzman onayı ile iyot veya multivitamin takviyeleri kullanmalıdır.

Hijyen ve Çevre Koruma

• Çocukların Oyun Alanları: Perkloratla kirlenmiş toprak riski taşıyan bölgelerde çocukların toprağı ağza götürmemesi, ellerini sık sık yıkaması önemlidir.
• Ev Temizliği: Perkloratla etkileşime girebilecek endüstriyel temizlik ürünleri yerine, mümkün olduğunca ev tipi ve doğal içerikli ürünler tercih edilmeli. Ayrıca havalandırma önemlidir.
• Kişisel Korunma: Havai fişek gösterileri veya sanayi bölgeleri yakınında bulunmak gerekiyorsa maske kullanmak gibi koruyucu önlemler almak yararlı olabilir.

Yeterli İyot Alımı

• İyotlu Tuz: Ülkemizde iyotlu tuz yaygın olsa da, aşırı tuz tüketimi de diğer sağlık sorunlarına yol açabileceğinden ölçülü kullanmak gerekir.
• Balık ve Deniz Ürünleri: Ton balığı, morina, karides gibi iyot açısından zengin deniz ürünlerini dengeli tüketmek tiroit sağlığına katkıda bulunabilir.
• Süt ve Süt Ürünleri: Peynir, yoğurt gibi ürünler de iyi birer iyot kaynağı olabilir.
• Doktor Önerisiyle Takviye: Özellikle hamilelik ve emzirme döneminde, hekiminizin önerdiği miktarda iyot takviyesi almak faydalı olabilir.

Devletin ve Kurumların Perkloratla İlgili Çalışmaları

EPA’nın Yaklaşımı

EPA, 2020 yılına geldiğimizde içme suyunda perklorat için federal düzeyde bir düzenleme getirmemeyi seçmiştir. Ajansa göre, perklorat “yeterince yüksek seviyelerde ve sıklıkla” tespit edilmemektedir. Bununla birlikte ajans, gelecekteki araştırmaları takip edeceğini ve yeni veriler ışığında durumu tekrar değerlendirebileceğini belirtmiştir.

• Temizlik Çalışmaları: Perkloratla kirlenmiş sahaların ıslahı ve temizlenmesi önceliklidir. EPA ve yerel yönetimler, atık sahalarını ve yeraltı su kaynaklarını temizlemek için çeşitli projeler yürütür.
• Atık Patlayıcıların Bertarafı: Açık alanda yakma veya patlatma yoluyla yok edilen patlayıcı atıkların perklorat kirliliğine katkısı incelenmektedir. Bu konudaki mevzuat ve standartların gözden geçirilmesi olasıdır.
• Etiketleme ve Depolama Kuralları: Özellikle hipoklorit çözeltileri (içme sularının dezenfeksiyonunda kullanılan bazı kimyasallar) uygun şekilde saklanmadığında perklorat oluşabilir. EPA, bu konuda da etiketleme ve depolama şartlarının iyileştirilmesini hedeflemektedir.

Eyalet ve Yerel Yönetimler

• Sıkı Düzenlemeler: Bazı eyalet veya ülkeler, EPA’nın kararından bağımsız olarak kendi standartlarını belirleyebilir. Örneğin Kaliforniya’da içme suyunda perklorat için belirlenmiş bir maksimum kirletici sınır değeri (MCL) mevcuttur.
• Toplum Katılımı: Eyalet yönetimleri ve halk sağlığı kurumları, perklorat kirliliğinin yüksek olduğu bölgelerde halkı bilgilendirme toplantıları, test kampanyaları gibi etkinlikler düzenleyerek farkındalığı artırmayı amaçlar.

Daha Fazla Araştırma ve Gelecek Planları

• Açık Sularda (Nehir, Göl vb.) Perklorat Takibi: Tarımsal sulama amaçlı kullanılan suların perklorat açısından izlenmesi de gündemdedir.
• Bilgi ve Farkındalık Kitleri: EPA ve benzeri kuruluşlar, çevre ve su kalitesiyle ilgilenen kurumlara perklorat hakkında eğitim materyalleri sunar. Bu “araç setleri” (toolkit) sayesinde belediyeler ve yerel su idareleri de kendi bölgelerini denetleyebilir ve halkı bilinçlendirebilir.

Gebe ve Emziren Anneler İçin Öneriler

Gebelik ve emzirme döneminde tiroit hormonlarının düzgün çalışması, bebeğin beyin ve sinir sistemi gelişimi için kritik önemdedir. Perklorat, bu dönemde yeterince iyot alamayan anneler ve bebekler için potansiyel bir risk oluşturur.

İyot Düzeylerini Kontrol Ettirin

Hamilelik planlıyorsanız veya hamileyseniz, basit bir kan testiyle tiroit hormonlarınızı ve iyot seviyenizi ölçtürebilirsiniz. Doktorunuz, gerekiyorsa ek takviyeler veya ilaçlar önerebilir.

Beslenme Düzeni

• Dengeli Diyet: Protein, karbonhidrat ve yağ dengesine ek olarak, sebze ve meyve çeşitliliğini koruyun.
• İyotlu Besinler: Kuru baklagiller, deniz ürünleri, süt ürünleri gibi doğal iyot kaynaklarına da sofranızda yer verin.
• Takviye Kullanımı: Kullandığınız multivitaminlerde iyot olup olmadığını kontrol edin. Özellikle gebelik dönemi multivitaminlerinin çoğunda belirli bir oranda iyot bulunur.

Su Kaynağı

• Filtrasyon: Mümkün olduğunca ters ozmoz gibi filtre sistemleri kullanın.
• Bebek Mamaları ve Suları: Bebek maması hazırlarken kullandığınız suyun kalitesine özen gösterin. Gerekirse kaynağı belli, güvenilir şişe suları tercih edebilirsiniz.

Perkloratla İlgili Sıkça Sorulan Sorular (FAQ)

Perklorat Nedir ve Neden Endişe Kaynağı?

Perklorat, ClO4⁻ yapısında bir kimyasal bileşiktir. Roket yakıtı, patlayıcılar ve havai fişekler gibi pek çok endüstriyel uygulamada kullanılır. Suda yüksek çözünürlüğe sahip olduğu için içme sularına ve gıdalara karışabilir. Tiroit bezinin iyot emilimini engelleyebildiğinden, özellikle gelişme çağındaki çocuklar ve bebekler için riskli görülür.

İçme Suyumdaki Perklorat Miktarını Nasıl Öğrenebilirim?

Belediyelerin su kalite raporlarını inceleyebilir veya özel bir su kuyusu kullanıyorsanız laboratuvar testi yaptırabilirsiniz. Tespit edilen miktar, ulusal veya bölgesel standartların üzerinde ise uzmanlarla görüşmeniz önerilir.

Su Kaynatmak veya Isıtmak Perkloratı Yok Eder mi?

Hayır. Perklorat kaynatmakla veya mikrodalgada ısıtmakla yok olmaz. Tekniği gereği kaynatma suyu buharlaştırıp kimyasalı yoğunlaştırabilir bile. Ancak ters ozmoz teknolojisine sahip arıtma sistemleri, suyu perklorattan büyük ölçüde arındırabilir.

Perklorat Hamile veya Emziren Kadınları Nasıl Etkiler?

Gebelik ve emzirme döneminde annenin yeterli tiroit hormonu üretememesi durumunda bebekte nörolojik gelişim sorunları görülebilir. Bu yüzden doktor gözetiminde yeterli iyot alımı ve temiz su tüketimi önem taşır.

Yiyeceklerdeki Perklorat Yüzünden Süt veya Yapraklı Sebzeleri Tüketmeyi Bırakmalı mıyım?

Genellikle hayır. Uzmanlar, gıdalardaki perklorat seviyesinin yüksek olmadığı görüşündedir. Ayrıca süt ve sebzeler de dahil olmak üzere dengeli bir diyet, vücudunuzun ihtiyaç duyduğu diğer besinleri almanızı sağlar. Tek bir gıdayı tamamen kesmek yerine, çeşitli ve dengeli beslenmeye özen gösterin.

Perkloratı Engellemek için Ekstra İyot Takviyesi Almalı mıyım?

Çoğu sağlıklı insan, günlük diyetinden yeterli iyotu alır. Özellikle ülkemizde iyotlu tuz kullanımı yaygındır. Ancak gebelik veya emzirme döneminde, ya da hipotiroidi gibi özel durumlarda doktor tavsiyesiyle takviye almak söz konusu olabilir.

Perklorat Çocuklarda Daha mı Tehlikeli?

Evet. Çocukların beyin ve sinir sistemi gelişimi için tiroit hormonları kritik önem taşır. Yüksek perklorat maruziyeti ve yetersiz iyot alımı, gelişim ve öğrenme sorunlarına yol açabilir.

Havai Fişek Gösterileri de Maruziyete Neden Oluyor mu?

Büyük havai fişek gösterileri sonucunda havaya ve çevreye yayılan tozlar, kısa süreliğine de olsa perkloratı artırabilir. Uzun vadeli veya yakın mesafede yoğun maruziyet endişesi varsa maske takmak veya bölgeden uzaklaşmak bir tedbir olabilir.

Perklorat İçin Daha Fazla Bilgi ve Kaynaklar

• EPA (ABD Çevre Koruma Ajansı): Perklorat hakkındaki bilimsel raporlar ve güncel düzenleyici kararlar için en kapsamlı kaynaklardan biridir.
• FDA (ABD Gıda ve İlaç Dairesi): Gıdalarda perklorat kalıntısına dair araştırmalar ve öneriler yayımlar.
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO): Uluslararası düzeyde çeşitli kimyasalların halk sağlığı üzerindeki etkilerini inceler.
• Yerel Sağlık Kuruluşları: Ülkemizdeki belediyeler, il sağlık müdürlükleri, su ve kanalizasyon idareleri (İSKİ vb.) içme suyu kalitesi hakkında raporlar yayınlayabilir.
• Bilimsel Makaleler: PubMed gibi veri tabanlarında perklorat ve tiroit ilişkisini anlatan çok sayıda araştırmaya ulaşmak mümkündür.

Sonuç ve Genel Değerlendirme

Perklorat, endüstriyel ve doğal kaynaklardan sulara ve topraklara karışabilen bir kimyasaldır. Suda çözünebilir olması nedeniyle içme suyu ve gıda yoluyla insanlara ulaşarak en çok tiroit bezi fonksiyonlarını tehdit eder. Özellikle gelişim çağındaki çocuklar, bebekler ve hamileler açısından dikkat edilmesi gereken bir konudur. Yüksek seviyelerde ve uzun süreli maruziyet, hipotiroidi başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.

Buna rağmen, çoğu insan günlük hayatta çok yüksek düzeyde perklorata maruz kalmaz. Dengeli beslenme, yeterli iyot alımı ve gerektiğinde su arıtma sistemlerinin kullanımıyla riskler büyük ölçüde azaltılabilir. Hamilelik ve emzirme döneminde doktor kontrolü, düzenli tiroit fonksiyon takibi ve iyot seviyelerinin izlenmesi ise daha da önem kazanır.

Alınabilecek en temel önlemler:

1. Su kalitesini izlemek: Resmi su kalitesi raporlarını düzenli olarak kontrol edin veya kendi kuyunuzu test ettirin.
2. Arıtma sistemleri: Özellikle ters ozmoz teknolojisi, perkloratı sudan uzaklaştırmada etkilidir.
3. Yeterli iyot tüketimi: İyotlu tuz, deniz ürünleri, süt ürünleri gibi kaynaklarla beslenmenizi çeşitlendirin.
4. Çocukların hijyenine dikkat: Çocukların kirli toprak veya suyla yoğun temasta bulunmasını sınırlayın, ellerini yıkamalarını sağlayın.
5. Uzman desteği: Gebelik ve emzirme dönemlerinde veya tiroit hastalığınız varsa mutlaka doktor tavsiyesine uyun.

Perklorat tek başına paniğe kapılmanız gereken bir madde olmamakla birlikte, farkında olunması ve makul önlemler alınması gereken bir kimyasaldır. Resmî kurumlar ve yerel yetkililer, kirlenmiş alanların temizlenmesi, atık yönetiminin iyileştirilmesi ve su kaynaklarının korunması için çalışmalarına devam etmektedir. Bireysel olarak da bilinçli davranarak hem kendinizin hem de ailenizin sağlığını güvence altına alabilirsiniz.

Kapanış Notu

Perklorat ve benzeri çevresel kirleticiler, modern yaşamın bir parçası haline gelmiştir. Ancak bu durum, sağlığımızın tehlike altında olduğu anlamına gelmez. Bilinçli olmak, düzenli kontrol ve analiz sonuçlarını takip etmek, gerektiğinde basit önlemler almak çoğu zaman yeterli olacaktır. Unutmayın, “önlem almak tedavi olmaktan iyidir.” Sağlıklı günler dileğiyle!

Başvurular:

• Environmental Protection Agency: “Perchlorate in Drinking Water: Frequent Questions,” “Perchlorate in Drinking Water,” “EPA’s Plan to Address Perchlorate Contamination,” “Point-of-Use Reverse Osmosis Systems.”
• CDC: “ToxFAQs for Perchlorates,” “Public Health Statement for Perchlorates,” “Perchlorate Factsheet.”
• FDA: “Perchlorate Questions and Answers.”
• National Institutes of Health: “Iodine.”
• National Resources Defense Council: “EPA Refuses to Protect Children from Perchlorate-Contaminated Tap Water,” “Biden EPA Refuses to Protect Drinking Water from Toxic Perchlorate, Affirms Trump EPA Decision to Leave Millions Exposed to the Chemical.”
• Endotext: “Thyroid Hormones in Brain Development and Function.”
• Mayo Clinic: “Hypothyroidism (underactive thyroid).”
• MedlinePlus: “Thyroid Diseases.”