Su, insan yaşamının en temel gereksinimlerinden biridir. İçme suyu kalitesi, toplum sağlığı açısından hayati önem taşıdığı için hem kamu kurumlarının hem de bireylerin dikkat etmesi gereken kritik bir konudur. Su kaynaklarımızın çeşitli kirlilik ve kirletici unsurlarla karşı karşıya olması, su güvenliği konusunu her geçen gün daha da önemli hâle getiriyor. Kurşun, bakır, florür, PFAS, mavi-yeşil algler gibi farklı kirleticiler suya karışarak insan sağlığını tehdit edebilir. Ayrıca acil durumlarda —örneğin deprem, sel, ya da başka afetler sonucunda su kesintisi yaşandığında— temiz suya erişim oldukça zorlaşabilir.

Bu blog yazısında; Türkiye’de yaşayan insanların bakış açısı ve ihtiyaçlarını ön plana alarak, içme suyunda en sık tartışılan kirleticiler hakkında derinlemesine bilgi verilecek, su kaynaklarının nasıl korunabileceği, hangi önlemlerin alınması gerektiği ve su arıtma teknolojileri gibi konular ele alınacaktır. İçerikte ele aldığımız başlıca kirleticiler ve konular şunlardır:

1. PFAS (Per ve Polifloroalkil Maddeler) ve İçme Suyundaki Etkileri
2. Florür (Fluoride) ve Diş Sağlığındaki Önemi
3. Mavi-Yeşil Algler (Blue-Green Algae) ve Oluşturduğu Toksinler
4. Bakır (Copper) ve İçme Suyuna Karışma Yolları
5. Kurşun (Lead) Kirliliği ve Kaynakları
6. Acil Durumlarda İçme Suyu Temini
7. Yeni Nesil Kirleticiler (Emerging Contaminants)

Bu kapsamlı blog yazısında hem bilimsel araştırmalara hem de halkın gündelik yaşamına yönelik pratik çözüm önerilerine yer vererek, su güvenliği konusunda farkındalık yaratmayı hedefliyoruz.

1. PFAS (Per ve Polifloroalkil Maddeler) ve İçme Suyundaki Etkileri

PFAS Nedir?

PFAS (Per ve Polifloroalkil Maddeler), 1900’lerin ortasından bu yana, özellikle 1950-2000 yılları arasında endüstriyel ve tüketici ürünlerinde sıkça kullanılan sentetik kimyasallardır. Bu bileşikler, yanmaz kumaşlar, elektronik ürünler, yangın söndürme köpükleri, leke tutmaz boyalar, su itici yüzey kaplamaları, haşere ilaçları, ambalaj malzemeleri ve yapışmaz (non-stick) pişirme kaplamaları gibi birçok farklı alanda karşımıza çıkar. PFAS maddeleri, uzun süre doğada kalabilme özellikleri nedeniyle “sonsuz kimyasallar” (forever chemicals) olarak da anılır. Zira doğada kolayca parçalanmazlar ve böylece hava, toprak, hatta bitkiler ve hayvanlar gibi birçok ekosistemde birikebilirler.

PFAS’ın Suyumuza Karışması

PFAS, sanayi tesislerinde üretim aşamalarında veya tüketim sonrası atıklarda çevreye salınabilir. Bu maddeler su kaynaklarına karıştığında, içme suyu arıtma tesisleri her zaman bu kimyasalları tam olarak filtreleyemeyebilir. Özellikle eski üretim tesislerinin yakınlarında veya havaalanı gibi büyük ölçekli yangın söndürme köpüklerinin kullanıldığı alanlarda PFAS kirliliğine rastlanması daha yaygındır. Zamanla yeraltı sularına ve nehir, göl gibi yüzey sularına karışan PFAS, toplum sağlığını tehdit edebilir.

Sağlık Etkileri

PFAS’ın yüksek konsantrasyonda alımı; karaciğer hasarı, tiroid fonksiyon bozuklukları, bağışıklık sistemi etkilenmeleri, gelişimsel bozukluklar ve hatta belli tür kanser riskini artırabilir. Özellikle hamilelerde fetüsün gelişimini etkileyebilir. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), bu konuda kapsamlı araştırmalar yaparak farklı PFAS bileşikleri için belirli kılavuz değerler ortaya koymuştur. 2024 yılında ABD’de PFAS için ilk kez ulusal, yasal olarak bağlayıcı bir içme suyu standardı getirilmiştir. Buna göre PFOA ve PFOS için maksimum kirletici seviyesi (MCL) 4.0 ppt (trilyonda kısım) olarak belirlenmiştir. PFHxS, PFNA ve HFPO-DA (GenX) gibi diğer PFAS türleri için de belirlenmiş değerler mevcuttur.

PFAS Uyarısı Olduğunda Ne Yapılmalı?

Eğer yaşadığınız bölgenin su idaresi, PFAS seviyesi yüksek olduğu için su kullanımı hakkında bir uyarı yayınlarsa, sakın suyu kaynatmayın. Zira kaynatmak PFAS gibi kimyasalları uzaklaştırmaz; aksine suyu buharlaştırıp hacmi küçülttüğü için PFAS konsantrasyonunu artırabilir. İçme, yemek yapma, banyo, bulaşık ve hatta evcil hayvanlar için su kullanma konusundaki talimatlara uymak önemlidir. PFAS seviyeleri güvenli düzeye inene kadar belediyenin önerdiği veya ambalajlı suları (damacana ya da şişe) tercih etmeniz sağlığınız için daha doğru olacaktır.

PFAS Nasıl Azaltılır?

PFAS kirliliğini azaltmanın en etkili yollarından biri, NSF/ANSI Standard 53 veya 58’e uygun olarak sertifikalandırılmış su arıtma sistemleri kullanmaktır. Standart 53, içme suyu filtre sistemleri için sağlıkla ilgili kirleticilere odaklanırken, Standart 58, ters ozmoz (reverse osmosis) sistemlerini kapsar. NSF sertifikası, şu konuları doğrular:

• Üreticinin PFAS azaltma iddialarının bağımsız laboratuvar testleriyle teyit edilmesi
• Filtrenin yapısal bütünlüğü ve malzeme güvenilirliği
• Ürün etiketlemesinin ve pazarlama materyalinin gerçek dışı veya yanıltıcı bilgiler içermemesi

Ayrıca üretim tesisleri her yıl denetlenir ve ürünler düzenli aralıklarla yeniden test edilir. Böylece filtrelerin PFAS’ı güvenli seviyelerin altına indirebildiği kontrol altında tutulur.

Florür (Fluoride) ve Diş Sağlığındaki Önemi

Florür Neden İçme Suyuna Eklenir?

Florür, yıllardır çürükleri önlemek amacıyla diş macunu ve ağız gargarası gibi ürünlerde sıkça kullanılmıştır. Bazı ülkelerde içme suyuna da florür eklenerek toplum genelinde diş çürüklerinin azaltılması hedeflenir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), florürlü su içenlerin çocukluk döneminde diş çürüklerinde %25 oranında azalma görüldüğünü belirtmektedir. Ancak bu uygulama, dünyada her yerde aynı oranda benimsenmiş değildir. Türkiye’de de bazı belediyelerde, özellikle önceki yıllarda, içme suyuna florür eklenmesi gündeme gelmiştir; ancak bu konuda yapılan uygulamalar ülke genelinde çok yaygın değildir.

Florür Ürünleri ve İşleyişi

İçme suyu florürlemesi için kullanılan üç ana kimyasal madde şunlardır:

1. Florosilik Asit (Fluorosilicic Acid)
2. Sodyum Florosilikat (Sodium Fluorosilicate)
3. Sodyum Florür (Sodium Fluoride)

Bu maddeler suda çözündüğünde florür iyonları açığa çıkar. Florür iyonu, diş minesi yüzeyinde remineralizasyonu destekler; asit saldırılarına karşı diş minesini daha dirençli hâle getirir. Böylece çürük oluşumu büyük ölçüde engellenebilir.

Florür ve Halk Sağlığı Kuralları

ABD’de suya florür eklenmesi 1940’lardan bu yana yapılmaktadır. İlk uygulama 1945 yılında Grand Rapids, Michigan’da gerçekleştirilmiştir. Zamanla yüzlerce şehir benzer uygulamalara geçmiş, 2014 itibarıyla ABD’de şehir sularının yaklaşık %75’inde florür yer almaktadır. Türkiye’de ise şebeke suyuna florür eklenmesi yaygın bir uygulama değildir; genellikle florür eğer doğada suyun kaynağında bulunuyorsa çıkar. Florür ekleme, zaman zaman halkın tepkisini çektiği için birçok belediye bu uygulamayı tercih etmemektedir.

Florür Düzeylerinin Kontrolü

Sağlık uzmanları, çok yüksek florür alımının dişlerde florozis (aşırı beyaz veya kahverengi lekeler) gibi sorunlara yol açabileceğini belirtmektedir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerde, içme suyunda florür düzeylerinin 0.7 mg/L civarında tutulması önerilir. Türkiye’de de doğal kaynak sularındaki florür oranı, Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) önerileri doğrultusunda belli sınırlarda tutulmalıdır.

Florür Sertifikasyon ve Denetim

Ülkemizde şebeke suyu kalitesini denetlemek, öncelikle il/ilçe belediyelerinin su ve kanalizasyon idarelerinin (örneğin İSKİ, ASKİ vb.) görevidir. Üretim proseslerinde kullanılan kimyasallar da mutlaka ilgili yönetmeliklere uygun olmalıdır. ABD’de NSF/ANSI/CAN 60 standardı, içme suyu arıtma kimyasallarının halk sağlığını tehdit etmeyecek şekilde kullanılmasını amaçlar. Türkiye’de bu standarda doğrudan atıfta bulunulmasa da benzer yönergeler ve TS (Türk Standardları Enstitüsü) standartları mevcuttur. Ayrıca Avrupa Birliği standartlarına da uyum çerçevesinde, su kalitesinin belli aralıklarla denetlenmesi söz konusudur.

Mavi-Yeşil Algler (Blue-Green Algae) ve Oluşturduğu Toksinler

Mavi-Yeşil Algler Nedir?

Mavi-yeşil algler (cyanobacteria), göl, nehir ve baraj gibi yüzey sularında aşırı şekilde çoğalabilen mikroskobik organizmalardır. Özellikle sıcak havalarda ve tarımsal gübrelerin akarsu veya göllere karıştığı durumlarda (fosfat ve nitrat yükü yükseldiğinde) bu algler “zararlı alg patlamaları” (harmful algal blooms, HABs) oluşturabilir. Türkiye’de de yaz aylarında bazı göl ve barajlarda benzer sorunlar görülebilir.

Mavi-Yeşil Alglerin Toksin Üretmesi

Bu alg türleri, mikroorganizmaların gelişimiyle birlikte mikrosistin gibi toksinler üretir. Mikrosistin, insan ve hayvanlarda karaciğer, böbrek, sinir sistemi gibi hayati organlara zarar verebilecek potansiyele sahiptir. Suyun rengi yeşilimsi veya mavimsi bir hal alabilir, kötü bir koku oluşabilir. Musluktan gelen suda genelde bu belirgin renk görülemese de kirlilik içme suyu tesisine kadar ulaşmışsa, arıtma tesislerinin mikroalg toksinlerini yeterince giderip gideremediği kritik önem taşır.

Sağlık Etkileri

Mikrosistin, yüksek konsantrasyonlarda alındığında, ateş, baş ağrısı, kusma, karın ağrısı gibi akut belirtilere yol açabilir. Uzun vadede ise karaciğer ve böbreklerde kalıcı hasar oluşturma riski vardır. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), 6 yaş altı çocuklar için su içindeki mikrosistin sınırını 0.3 ppb, yetişkinler için ise 1.6 ppb olarak belirlemiştir. Avrupa Birliği’nde ise 1,0 µg/L (1 ppb) üst sınır kabul edilir.

Mavi-Yeşil Alg Uyarısı Olduğunda Ne Yapmalı?

Bölgenizde mavi-yeşil alg patlaması (HAB) yaşanmış ve su idaresi tarafından bir uyarı yapılmışsa, kesinlikle suyu kaynatmayın. Kaynatmak, mikrosistin konsantrasyonunu düşürmez; su miktarını azaltacağından toksinlerin yoğunluğu artabilir. İçme, yemek pişirme, banyo, bulaşık yıkama ve evcil hayvanlara su sağlama konusunda yapılan resmi uyarıları dikkate almalısınız. Bu süreçte hazır, ambalajlı sular kullanmak genellikle en güvenli tercihtir.

Mavi-Yeşil Alg Toksinlerini Azaltabilen Filtreler

NSF/ANSI Standart 53 veya 58’e uygun sertifikalı filtreler, mikrosistin gibi toksinleri önemli oranda uzaklaştırabilir. Ancak bu filtrelerin gerçekten işe yaraması için düzenli bakımlarının yapılması ve filtrenin üretici talimatlarına göre değiştirilmesi gerekmektedir. Suyun tadında, kokusunda veya renginde şüpheli bir durum fark ederseniz, mutlaka belediyenin su idaresi veya ilgili kurumla iletişime geçmelisiniz.

Bakır (Copper) ve İçme Suyuna Karışma Yolları

Bakır Kaynakları

Bakır, su kaynaklarına birkaç şekilde karışabilir. Doğal yeraltı suları, yerkabuğundaki bakır yataklarıyla temas ederek çözünmüş bakır içerebilir. Bunun yanı sıra, evlerde veya şehir şebekesinde kullanılan bakır boruların aşınması, suya bakır iyonlarının karışmasına neden olabilir. Özellikle yeni döşenmiş bakır boruların olduğu evlerde, su uzun süre boruların içinde beklediğinde daha yüksek miktarda bakır tespit edilebilir. Bu durum, musluktan akan suda mavi-yeşil bir renklenmeye yol açabilir.

Sağlık Etkileri

Bakır, insan sağlığı için eser miktarlarda gereklidir ancak yüksek seviyelerde alındığında mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açabilir. Uzun vadede karaciğer ve böbreklerde hasara neden olabileceği konusunda uyarılar bulunmaktadır. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), içme suyunda maksimum bakır seviyesi olarak 1.3 mg/L (1.300 ppb) belirlemiştir.

Bakır Seviyesi Nasıl Azaltılır?

Musluktan su almadan önce birkaç saniye ya da bir dakika suyu akıtmak, beklemiş sudaki bakır miktarını azaltmaya yardımcı olabilir. Eğer suyunuzda yüksek bakır çıkmışsa, NSF/ANSI 53 veya 58 sertifikasına sahip su arıtma cihazlarıyla bakır düzeyini düşürebilirsiniz. Ters ozmoz sistemleri de bakırın önemli bir kısmını uzaklaştırabilir. Ayrıca pH seviyesinin 7’nin altına düştüğü asidik sular, bakır boruları daha fazla aşındırabilir. Bu durumda su arıtma sistemine bir pH düzenleyici eklenmesi (asit giderici filtreler) sorunun çözümüne katkı sağlayabilir.

Kurşun (Lead) Kirliliği ve Kaynakları

Neden Kurşun Tehlikelidir?

Kurşun, özellikle çocuklar ve bebekler için son derece toksik bir ağır metaldir. Zeka geriliği, öğrenme güçlükleri, dikkat eksikliği, davranış bozuklukları ve çeşitli sinir sistemi problemleri gibi ciddi sağlık sorunları doğurabilir. Yetişkinlerde ise yüksek tansiyon, böbrek hasarı ve kalp-damar problemlerine yol açabilir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve birçok tıp otoritesi, içme suyunda kurşun için “güvenli alt limit” olmadığı görüşündedir; yani ne kadar az ise o kadar iyidir.

Kurşun İçme Suyuna Nasıl Karışır?

Eskiden kullanılan kurşun borular, evlerdeki tesisat kaynakları veya kurşun lehim (kaynak) malzemeleri suya kurşun sızıntısı yapabilir. Yeni yapılarda kurşun kullanımına büyük ölçüde son verilmiştir, ancak eski binalarda bu risk hâlâ mevcuttur. Türkiye’de de özellikle 30-40 yıllık veya daha eski binalarda kurşun boru ya da lehimleme bulunabilir.

Kurşun Seviyeleri ve Yasal Sınırlar

Türkiye’de yürürlükteki yönetmeliklere göre içme suyunda kurşun için belirlenmiş üst sınır 10 ppb’dir (0.010 mg/L). ABD’de bu seviye 15 ppb, Kanada’da ise 5 ppb olarak belirlenmiştir. Birçok uzman, 5 ppb’nin altında olsa bile kurşunun çocuklar açısından riskli olabileceğini, mümkünse suyun kurşundan tamamen arındırılması gerektiğini savunur.

Kurşunu Azaltma Yöntemleri

• Tesisat Değişimi: Kalıcı çözüm, kurşun içeren boru ve muslukları modern, kurşunsuz malzemelerle değiştirmektir.
• Su Filtreleri: NSF/ANSI standartlarına uygun, özellikle kurşun giderimi için sertifikalı filtreler veya ters ozmoz (RO) sistemleri kurşunu 150 ppb gibi yüksek bir değerden 10 ppb veya 5 ppb seviyesine kadar indirebilir.
• Musluğu Akıtma: Musluğu her kullanımdan önce birkaç dakika akıtmak, özellikle gece su borularda beklediyse, suyun kurşun konsantrasyonunu azaltabilir.
• pH Ayarlama: Düşük pH (asitli) su, kurşunun borulardan çözünme riskini artırır. Suyun pH’ını 7-8 aralığında tutmak, kurşun geçişini azaltabilir.

Tüm Ev Sistemleri Yeterli mi?

Piyasa da “whole house” (tüm ev) arıtma sistemleri bulunur fakat kurşun giderimi konusunda, çoğu tüm ev sistemi resmi olarak NSF tarafından kurşun azaltma üzerine sertifikalandırılmamıştır. Bu nedenle, tüm evi değil de mutfakta veya içme suyu hattında kurşun gidermeye özel tasarlanmış filtreler daha çok tercih edilebilir.

Acil Durumlarda İçme Suyu Temini

Neden Acil Durum Suyu Önemlidir?

Deprem, sel, su borusu patlaması gibi olağanüstü hâllerde şebeke suyu ya tamamen kesilebilir ya da mikroplarla, kimyasallarla kirlenerek insan tüketimine uygun olmaktan çıkabilir. Türkiye, deprem kuşağında bir ülke olduğu için temiz su temini acil durumlarda hayati önem taşır.

Alternatif Su Kaynakları

• Ambalajlı Su: Marketlerde satılan şişe veya damacana su, hijyenik açıdan en güvenli kaynaklardan biridir. Uzun süreli kullanım için önceden stok yapmak iyi bir yöntemdir.
• Evdeki Bazı Kaynaklar: Eğer musluk suyu kirlenmeden önce buzdolabında buz veya yedekte su depolamışsanız, bu suları tüketebilirsiniz. Tuvalet rezervuarındaki su da (dezenfektan ya da temizleyici yoksa) bir seçenek olabilir, ancak mutlaka kaynatmak veya uygun yöntemlerle dezenfekte etmek gerekir.
• Yağmur Suyu: Temiz, kimyasal bulaş olmamış toplama sistemleriyle biriktirilen yağmur suyu, kaynatılarak ya da uygun şekilde arıtılarak içilebilir duruma getirilebilir.

Suyu Dezenfekte Etme Yöntemleri

1. Kaynatma: Kaynayan suyun en az 2-3 dakika fokurdaması önerilir. Bu yöntem bakterilerin ve virüslerin büyük çoğunluğunu öldürür, ancak kimyasal kirleticileri gidermez.
2. Kimyasal Dezenfeksiyon: Eczanelerden veya kamp malzemesi satan yerlerden alınan klor tableti, iyot damlaları gibi dezenfeksiyon ürünleri bakterilere ve virüslere karşı etkilidir, ancak parazit kistlerini her zaman yok edemeyebilir.
3. Ev Tipi Çamaşır Suyu: Katkısız (parfümsüz) çamaşır suyu kullanılabilir. Her bir litre suya 2 damla (veya Amerikan Kızılhaçı’nın önerdiği gibi 1 galon için 16 damla) eklenerek en az 30 dakika beklenir. Su, hafif klor kokuyorsa içilebilir demektir. Aşırı klor tadı oluşursa, aktif karbon filtre veya havalandırma ile tadı hafifletilebilir.
4. Distilasyon: Suyu kaynatıp buharını ayrı bir kapta toplamak, virüs ve bakterileri elimine eder. Fakat elektrik veya ısı kaynağı gerekir, acil durumlarda her zaman pratik olmayabilir.
5. Filtre ve Ters Ozmoz Sistemleri: Çoğu filtre, bakterilere ve parazit kistlerine karşı etkili olmayabilir. Bu nedenle, NSF/ANSI standardında “mikrobiyolojik arıtım” ya da “cyst reduction” ibaresini taşıyan filtreler tercih edilmelidir.

Acil Su Stoku Nasıl Saklanır?

• Ambalajlı suyu serin, güneş görmeyen, kimyasal maddelerden uzak bir yerde saklamak gerekir.
• PET şişelerdeki suyu uzun süre bekletmek, plastikten suya kimyasal geçişini artırabilir. Dolayısıyla stokladığınız suyu her 6-12 ayda bir yenilemek faydalıdır.
• Evinizin zemin katında veya bodrumunda su saklıyorsanız, sel riskine karşı önlem alın ve su bidonlarını yerden yüksek tutun.

Yeni Nesil Kirleticiler (Emerging Contaminants)

Emerging Contaminants Nedir?

Günümüzde su kalitesini tehdit eden yalnızca kurşun, bakır, PFAS ve mikroorganizmalar değildir. Son yıllarda pestisitler, ilaç kalıntıları (antibiyotikler, ağrı kesiciler, doğum kontrol hapları vs.), kişisel bakım ürünleri ve deterjanlar gibi çok çeşitli kimyasal maddelerin eser miktarlarda (nanogram/litre seviyelerinde) su kaynaklarına karıştığı tespit edilmektedir. “Emerging contaminants” veya “yeni nesil kirleticiler”, henüz sağlığa uzun vadede etkileri tam netleşmemiş, düzenlemeye tabi tutulmayan ancak varlığı endişe veren bileşiklerdir.

Neden Artış Gösteriyorlar?

• İlaçların yüksek oranda kullanımı ve atık su arıtma tesislerinde tam parçalanamaması
• Tarımsal alanlarda yoğun pestisit kullanımı
• Deterjan ve kozmetik ürünlerdeki kimyasal bileşiklerin kanalizasyon sistemleri yoluyla su kaynaklarına karışması

Sağlık Etkileri

Bu kirleticiler çok düşük konsantrasyonlarda bulunabildiği için, kısa dönemde belirgin zararları tespit etmek zordur. Ancak uzun vadede hormon sistemini bozma (endokrin bozulması), antibiyotiklere karşı direnç gelişimi, kanser riskinde artış vb. potansiyel etkiler üzerinde araştırmalar devam etmektedir.

NSF/ANSI 401 Standardı

ABD’de NSF International, bu tip kirleticiler için NSF/ANSI 401 standardını geliştirmiştir. Bu standart, su filtre cihazlarının 15 farklı “ortaya çıkan kirletici”yi ne oranda azaltabildiğini test eder. Liste; bazı tarım ilaçları, böcek ilaçları, ağrı kesiciler, hormonlar (östrojen vb.) ve alev geciktiriciler gibi kimyasalları kapsar. Test edilen filtreler, NSF tarafından belirlenen kılavuz değerleri sağlamalı ve üreticinin iddia ettiği oranda arıtım yapabilmelidir.

Yeni Nesil Kirleticilerle Mücadele

Türkiye’de de bu konudaki farkındalık artmaktadır. Bazı özel su arıtma cihazları, bu kirleticilere karşı kısmi koruma sağladığını iddia eder. Ancak resmi standartlar ve mevzuatlar henüz tam olarak oturmuş değildir. Yapılması gerekenler şunlardır:

• Arıtma teknolojilerinin geliştirilmesi
• Atık su arıtma tesislerinin modernizasyonu
• Tarımsal ilaçların daha kontrollü ve bilinçli kullanılması
• Evsel ve endüstriyel atıkların su kaynaklarına karışmasının engellenmesi

Bireysel tüketiciler, su arıtma cihazı tercih ederken NSF veya benzeri uluslararası sertifikaların varlığına bakmalıdır. Cihazın yalnızca klor giderdiğini söylemesi yeterli değildir; hedeflenen kirleticilere özgü test sonuçlarını talep etmek akıllıca olur.

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME

Su güvenliği, çağımızın en önemli halk sağlığı konularından biridir. Türkiye’de şehirleşme, sanayileşme ve tarım faaliyetlerinin artmasıyla birlikte, içme sularımızda farklı kirleticilerin ortaya çıkma riski yükselmiştir. PFAS gibi endüstriyel kimyasallar, florür gibi doğal ya da yapay eklenerek kullanılan mineraller, mavi-yeşil algler gibi doğada kendiliğinden var olan organizmalar, bakır ve kurşun gibi metal kirleticiler ve yeni nesil kirleticiler olarak adlandırılan tarım ilaçları, ilaç kalıntıları, kozmetik artıklar… Tüm bu etkenler, hem kamu otoritelerinin hem de bireylerin birlikte çalışmasını gerektirir.

Ne Yapmalıyız?

1. Musluk Suyu Kalitesini Takip Edin: Yaşadığınız ilin veya ilçenin su idaresinin yayınladığı su analiz raporlarını düzenli olarak incelemek, temel kirleticiler hakkında fikir sahibi olmanıza yardımcı olacaktır. Büyükşehirlerde (örneğin İstanbul, Ankara, İzmir) internet üzerinden her ay güncellenen su kalitesi raporlarına erişmek mümkündür.
2. Gerekirse Laboratuvar Testi Yaptırın: Evinizdeki suyun kalitesinden şüpheleniyorsanız, özel laboratuvarlarda veya ilgili kurumlarda kimyasal ve mikrobiyolojik testler yaptırabilirsiniz. Özellikle özel kuyunuz varsa veya suyunuzda renk, koku, tat gibi anormallikler gözlemliyorsanız test daha da önemli hâle gelir.
3. Doğru Filtreyi Seçin: Tek bir filtre çeşidi tüm kirleticilere karşı koruma sağlamaz. Örneğin, aktif karbon filtreler klor ve bazı organik bileşikleri azaltmada etkilidir ancak asbest, kurşun veya bakır gibi inorganik maddeler için ters ozmoz veya farklı teknolojiler gerekebilir. Mavi-yeşil alg toksinleri için özel olarak test edilmiş filtreler tercih edilmelidir. Yani filtre alırken mutlaka üreticinin NSF, WQA veya benzeri kuruluşlardan aldığı sertifikasyon bilgilerini inceleyin.
4. Filtre Bakımını İhmal Etmeyin: Filtre ya da arıtma sistemi aldığınızda, üreticinin belirttiği periyotlarda filtre kartuşlarını değiştirmek, sistemi temizlemek ya da kontrol ettirmek kritik önemdedir. Aksi takdirde filtre bakteri ve diğer kontaminantlar için bir üreme alanı hâline gelebilir veya verimi düşebilir.
5. Acil Durumlar İçin Hazırlıklı Olun: Türkiye’de depremler ve sel gibi afetler her an yaşanabilir. Bu yüzden evde en azından birkaç günlük temiz su stoku bulundurmak, çamaşır suyu veya dezenfeksiyon tableti gibi acil arıtma malzemeleri edinmek, karanlık ve serin bir yerde saklamak mantıklıdır.
6. Kamusal Bilinçlendirme: Belediyelerin ve sağlık otoritelerinin, su kirliliği riskleri hakkında farkındalık yaratan bilgilendirme kampanyaları yürütmesi önemlidir. Toplum, su kaynaklarının nasıl korunacağı, evsel atık yağların nasıl imha edileceği, tarımsal ilaçların bilinçsiz kullanımının nasıl önleneceği gibi konularda eğitilmelidir.
7. Politika ve Yönetmelik Geliştirme: Türkiye’de mevcut su kalitesi yönetmelikleri, AB ve DSÖ standartlarıyla büyük ölçüde uyumlu hâle getirilmeye çalışılıyor. Yine de yeni nesil kirleticiler için daha spesifik düzenlemelere ve arıtma teknolojilerinin zorunlu kılınmasına ihtiyaç duyuluyor. PFAS gibi sentetik kimyasallar için de net yasal sınırlar belirlenmesi ilerleyen yıllarda gündeme gelebilir.

Uzun Lafın Kısası…

Türkiye’de musluk suları genel olarak klorlama ve geleneksel arıtma yöntemleriyle işlem görse de zaman zaman çeşitli bölgelerde ağır metal (kurşun, bakır), kimyasal (PFAS, pestisitler) veya biyolojik (mavi-yeşil alg toksinleri) kirlilikler tespit edilebilmektedir. Bu kirleticilerden kurtulmanın en kalıcı yolu, kaynağında kirliliği önlemektir. Endüstriyel atıklar, tarım ilaçları ve evsel atık sular doğru şekilde yönetilirse, su arıtma tesislerinin yükü azalacak ve musluk suyunda bu kirleticilerle karşılaşma riski düşecektir.

Bireysel olarak alabileceğimiz önlemler de mevcut. Özellikle riskli bölgelerde yaşıyorsanız, kurşun borulardan kurtulmak için tesisatınızı yenilemek, NSF sertifikalı su arıtma cihazlarına yönelmek ya da ambalajlı su tüketmek daha güvenli olacaktır. Mavi-yeşil alg uyarıları, PFAS ikazları veya su kesintisiyle ilgili anlık durumlarda yerel yetkililerin duyurularını yakından takip edip, eğer kaynama ya da kimyasal arıtma öneriliyorsa, doğru protokollerle hareket etmek gerekir.

Sonuç olarak, içme suyu kalitesi ve güvenliği yalnızca bir kurumun veya bireyin gayretiyle değil, topyekûn bir iş birliğiyle sağlanabilir. Sanayiciden çiftçiye, belediyeden tüketiciye kadar herkesin bu konuda bilinçli olması ve üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmesi gerekir. Unutmayalım ki su, bizim en temel hayat kaynağımızdır ve onu temiz tutmak, korumak hepimizin görevidir.

KAYNAKÇA (Özet Niteliğinde)

• https://www.epa.gov/sites/default/files/2016-06/documents/drinkingwaterhealthadvisories_pfoa_pfos_updated_5.31.16.pdf
• https://www.epa.gov/sites/default/files/2016-05/documents/pfoa_health_advisory_final_508.pdf
• https://www.cdc.gov/fluoridation/
• https://www.ada.org
• https://www.epa.gov/ground-water-and-drinking-water/national-primary-drinking-water-regulations
• https://www.canada.ca/en/health-canada/programs/consultation-guidelines-canadian-drinking-water-quality-operational-parameters/document.html
• U.S. EPA (Amerikan Çevre Koruma Ajansı) Resmî Yayınları
• CDC (Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri) Resmî Web Sitesi
• NSF International Standartları (NSF/ANSI 53, 58, 60, 61, 401 vb.)
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Su Kalitesi Kılavuzları
• Türkiye’deki ilgili su kalite yönetmelikleri ve belediye su idareleri raporları

Yukarıdaki bilgiler ışığında, içme suyu güvenliği ve kirleticiler konusunda hem bireysel hem de kamusal çapta önlemler alınması gerektiği nettir. Evde basit uygulamalardan (musluğu akıtmak, filtre takmak, kaynatma yöntemleri vb.) ülke çapında yönetmeliklere kadar uzanan geniş bir yelpazede dikkatli davranmak gerekir. Her bir kirletici türü için özgün çözümler ve tedbirler vardır. PFAS gibi sentetik kimyasallar, mikrosistin gibi alg toksinleri, kurşun gibi ağır metaller veya florür gibi diş sağlığı açısından faydalı ama doz aşımında zararlı olabilecek elementler söz konusu olduğunda, bu detaylı kılavuz size rehberlik edecektir.

Unutmayalım ki sağlıklı bir toplum, temiz su kaynaklarına sahip olmaktan geçer. Kendi evimizin suyuna özen göstermek, çocuklarımızın ve gelecek nesillerin daha sağlıklı bir çevrede yaşamasını sağlayacaktır. Herkesin alacağı küçük önlemler, toplamda büyük sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle su güvenliği konusunda bilgi sahibi olmak ve gerekli tüm tedbirleri almak hayati önem taşımaktadır.