Yüksek Kortizol Seviyeleri ve Olası Nedenleri

Stres ve çeşitli sağlık sorunları kortizol seviyelerini yükseltebilir. Kortizolün aşırı yükselmesi, kilo alımı, akne ve yorgunluk gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Uzmanlar, yüksek kortizol durumuna “Cushing sendromu” veya “hiperkortizolizm” adını verir.

Vücut, zaman zaman yüksek kortizol seviyelerine ulaşabilir ve gün içinde bu değerlerde dalgalanmalar olması doğal kabul edilir. Tehlikeli veya tehdit içeren durumlarda yükselmesi, savunma mekanizmasının bir parçasıdır. Ancak sürekli şekilde yüksek kalması, çoğunlukla altta yatan bir sağlık problemine işaret eder.

Aşağıda, yüksek kortizolün belirtilerini nasıl tanıyabileceğini, olası nedenlerini ve ne zaman doktora danışman gerektiğini bulabilirsin.

Yüksek kortizol belirtileri

Kortizol fazlalığı farklı belirtilerle kendini gösterebilir. Belirtiler, kortizol yükselişine yol açan sebebe veya kortizol düzeyinin ne kadar yüksek olduğuna göre değişebilir. Genel olarak görülen belirtiler şunlardır:

• Özellikle yüz ve karın çevresinde kilo alımı
• Akne veya ciltte sivilce benzeri sorunlar
• Cildin incelmesi
• Kolay morarma
• Yüzde kızarma
• Yaraların yavaş iyileşmesi
• Kas güçsüzlüğü
• Aşırı yorgunluk
• Sinirlilik
• Konsantrasyon güçlüğü
• Yüksek tansiyon
• Baş ağrısı

Yüksek kortizol seviyelerinin nedenleri

Kortizol seviyeleri düştüğünde hipotalamus, “kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH)” adı verilen bir hormon salgılar. Bu da hipofiz bezini uyararak “adrenokortikotropik hormon (ACTH)” salgılamasına neden olur. Ardından böbreküstü bezleri (adrenal bezler) devreye girer ve kortizol salgısını artırır. Bu mekanizma farklı etkenler sonucunda aşırı veya dengesiz şekilde çalışabilir.

Stres

Vücut, stres sırasında hormonlar ve sinir sistemi üzerinden çeşitli sinyaller gönderir. Bu sinyaller adrenal bezleri uyararak adrenalin ve kortizol gibi hormonların salgılanmasını sağlar. Artan kortizol ve adrenalin, kalp atış hızını ve enerjiyi yükseltir; böylece “savaş veya kaç” tepkisi devreye girer.

Tehlike geçince kortizol tekrar düşer ve vücut normal işleyişine döner. Ancak devamlı stres halinde bu mekanizma sürekli çalışır. Uzun süreli yüksek kortizol, kalp krizi ve inme gibi ciddi sağlık sorunlarının riskini artırabilir.

Hipofiz Bezi Sorunları

Hipofiz bezi, beynin tabanında bulunur ve “ana bez” olarak da adlandırılır. Çünkü birçok bedensel işlevi kontrol eden hormonları salgılamaktan sorumludur. Bu bezdeki kanserli tümörler dahil olmak üzere çeşitli sorunlar, ACTH hormonunun aşırı veya yetersiz salgılanmasına yol açabilir. Aşırı ACTH üretimi, böbreküstü bezlerini daha fazla kortizol salgılamaya zorlar.

Böbreküstü Bezi Tümörleri

Böbreküstü bezleri, her bir böbreğin üst kısmında yer alır. Bu bezlerde oluşan tümörler iyi huylu (benign) veya kötü huylu (malign) olabilir ve boyutları değişiklik gösterebilir. Hem iyi huylu hem de kötü huylu tümörler, fazla kortizol de dahil olmak üzere yüksek miktarda hormon salgılayabilir.

Tümör büyükse, çevredeki organlara baskı yapabilir ve karın bölgesinde ağrı veya dolgunluk hissine yol açabilir. Yapılan görüntüleme testlerinde, böbreküstü bezi tümörleri her 10 kişiden 1’inde tespit edilebilmektedir. Çoğu tümör iyi huyludur; adrenal kanserler ise çok daha seyrek görülür.

İlaçların Yan Etkileri

Bazı ilaçlar da kortizol seviyesinin yükselmesine neden olabilir. Özellikle yüksek dozda veya uzun süreli kortikosteroid (steroid) kullanımı bu durumu tetikleyebilir.

Doğru dozda ve hekim tavsiyesine uygun alınan kortikosteroidler, yüksek kortizol riskini düşürmeye yardımcı olabilir. Ayrıca steroid ilaçları aniden kesmek, böbreküstü bezinde yetersizliğe sebep olabileceğinden, bir doktorun gözetiminde ve kademeli olarak doz azaltılması önerilir.

NE ZAMAN DOKTORA BAŞVURULMALI?

Eğer kortizolünün yüksek olduğunu düşünüyorsan, tam kan sayımı veya diğer hormon testlerini değerlendirmesi için bir doktora danışmalısın. Çünkü yüksek kortizol, belirtileri bakımından çok farklı hastalıklarla karışabilir. Aşağıdaki testler genellikle önerilir:

• Kortizol kan ve idrar testleri: Kanda ya da 24 saatlik idrarda kortizol miktarını ölçer.
• Kortizol tükürük testi: Geceleri alınan bir tükürük örneği, kortizolün olması gerekenden yüksek olup olmadığını gösterir. Normal şartlarda kortizol gece düşer; yüksek seviye, Cushing sendromuna işaret edebilir.
• Görüntüleme testleri (MRI vb.): Hipofiz veya böbreküstü bezlerindeki tümörleri veya diğer anormallikleri saptamak için kullanılabilir.

Yüksek kortizol, kalp-damar hastalıkları, osteoporoz ve diyabet gibi pek çok ciddi rahatsızlığın riskini artırabilir. Doktor, test sonuçlarına göre altta yatan nedeni belirler ve uygun tedaviyi planlar.

SSS (SIKÇA SORULAN SORULAR)

1. Kortizol neden yükselir?
   Stres, hipofiz bezi sorunları veya böbreküstü bezi tümörleri gibi faktörler kortizol seviyesini yükseltebilir.
2. Yüksek kortizol olduğunu nasıl anlarım?
   Kilo alımı, baş ağrısı, sinirlilik ve diğer belirtiler olabilir. Ancak bunlar tek başına kesin tanı koymaya yetmez. Doktor tarafından yapılan kan, idrar veya tükürük testleriyle teşhis konulur.
3. D vitamini kortizolü düşürür mü?
   Bazı araştırmalar, D vitamini takviyesinin kanda ve idrarda kortizolü azaltabileceğini gösterir. Fakat bu konuda daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
4. Kortizol yüksekliğinde kilo alımı neden sık görülür?
   Kortizol, özellikle yüz ve karın çevresinde yağ birikimini artırabilir. Bu nedenle yüksek kortizol seviyesine sahip kişilerde bu bölgelerde belirgin kilo artışı gözlenebilir.
5. Uzun süre yüksek kortizol seviyesi hangi sorunlara yol açabilir?
   Kalp hastalıkları, diyabet ve kemik erimesi (osteoporoz) gibi ciddi sağlık problemleri riski artabilir.

GENEL DEĞERLENDİRME

Yüksek kortizol seviyeleri her zaman belirgin ve spesifik olmayan belirtilerle ortaya çıkabilir. Bu durum genellikle stres, böbreküstü bezi tümörleri veya hipofiz bezi sorunlarından kaynaklanır. Doktor tarafından yapılan testlerle kortizolün yüksek olup olmadığı doğrulanabilir ve altında yatan sebepler tespit edilebilir. Tedavi hem kortizol düzeyini düşürmeye hem de sorunun esas nedenini ortadan kaldırmaya odaklanır.

KAYNAKLAR

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470218/
2. https://www.aans.org/patients/conditions-treatments/cushings-syndrome-disease/
3. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6224848/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551529/
5. https://www.cancer.org/cancer/types/adrenal-cancer/about/key-statistics.html
6. https://www.nhs.uk/conditions/steroid-tablets/
7. https://www.apa.org/topics/stress/body
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538239/