Ertesi Gün Hapı Hakkında Kapsamlı Bilgilendirme

Ertesi gün hapı, cinsel ilişki sonrasında istenmeyen bir gebeliğin önlenmesine yardımcı olan bir tür acil doğum kontrol yöntemidir. Genel olarak, kullanılan doğum kontrol yöntemi hataya uğradığında veya hiç korunulmadan ilişki yaşandığında ek bir “yedek plan” olarak düşünülür. Düzenli bir korunma yolu olmaktan ziyade, beklenmedik veya plansız durumlar için geliştirilmiş, tek seferlik bir çaredir.

🔎 Ertesi Gün Hapı Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Ertesi gün hapı, tıp literatüründe acil kontrasepsiyon (emergency contraception) adıyla da bilinir. Korunmasız ilişki veya kullanılan korunma yönteminin (örn. kondom) yırtılması, kayması ya da unutulan doğum kontrol hapı gibi durumlarda hamilelik riskini azaltmayı amaçlar. İçeriğinde genellikle “levonorgestrel” veya “ulipristal asetat” gibi etken maddeler bulunur.

Levonorgestrel içeren haplar reçetesiz olarak eczanelerde satılabilirken, ulipristal asetat etken maddeli olanların çoğu doktor reçetesine ihtiyaç duyar. Bu hapların etkisi, esasen yumurtlamanın engellenmesi veya geciktirilmesi üzerine kuruludur. Yumurtlama gerçekleşmediği takdirde, sperm ve yumurta birleşemeyeceğinden gebelik başlamamış olur.

Tarihçesine kısaca bakıldığında, doğum kontrolü amaçlı benzer hormon içerikli ilaçların geliştirilmesi 1960’lı yıllara kadar uzanır. Ancak yalnızca acil korunma için özel olarak formüle edilen ilk ertesi gün hapları, bu alana yönelik artan talep ve araştırmalar sonucunda 1990’lı yıllarda yaygınlaşmaya başlamıştır. O günden bu yana, formül içerikleri ve kullanım talimatları sürekli güncellenerek geliştirilmeye devam etmektedir.

🔥 Ertesi Gün Hapının Kullanım Amaçları

Ertesi gün hapı, çiftlerin ana doğum kontrol yöntemi olarak planlanmaz. Yani uzun vadede rutin olarak kullanılmamalıdır. Acil doğum kontrol yöntemi, beklenmedik ya da istenmeyen durumlara karşı bir “yedek çözüm” işlevi görür. Örnek vermek gerekirse:

• Kondom kullanılmaması veya kondomun yırtılması: Kondom cinsel ilişki sırasında kayabilir, yırtılabilir veya yanlış kullanılabilir. Bu gibi durumlarda ertesi gün hapı devreye girebilir.
• Doğum kontrol haplarının unutulması: Düzenli kullanılan günlük hapların birkaç dozu atlandığında veya düzensiz alındığında koruyuculuk seviyesi düşer.
• Cinsel saldırı vakaları: İstenmeyen bir cinsel ilişki söz konusu olduğunda, gebelik riskinin önlenmesi adına ertesi gün hapı önem taşır.
• Spiral, diyafram gibi diğer yöntemlerin hatalı kullanımı: Doğum kontrol yönteminin doğru yerleştirilmemesi, kayması veya son anda hatırlanmaması gibi durumlar gebelik ihtimalini arttırabilir.

Ertesi gün hapının ana işlevi, yumurtalıklardan yumurta salınımını ertelemek veya engellemektir. Eğer yumurtlama henüz gerçekleşmediyse, bu mekanizma ile sperm ve yumurta birleşmesi önlenir. Ancak gebelik başlamışsa, yani döllenme ve rahme yerleşme (implantasyon) gerçekleşmişse, ertesi gün hapı bu süreci sonlandırmaz. Bunu yapabilmek için kullanılan ilaçlar ise “tıbbi kürtaj” sürecinde yer alan bambaşka etken maddelere sahiptir (mifepriston, misoprostol vb.).

🔥 Etken Maddeler: Levonorgestrel ve Ulipristal Asetat

Ertesi gün haplarının iki ana türünden söz edilebilir:

1. Levonorgestrel içeren haplar
   • En yaygın kullanılan gruptur ve eczanelerde reçetesiz bulunabilir.
   • Plan B One-Step, Fallback Solo gibi ticari isimler altında satılabilir.
   • Etkisi en yüksek, korunmasız ilişkiden sonraki 72 saat içinde alınmasıyla görülür. Ancak 120 saate (5 güne) kadar belirli oranda etkisini korur.
2. Ulipristal asetat içeren haplar
   • Ella veya Logilia gibi isimlerle bilinen bu ilaçlar reçeteye tabidir.
   • Levonorgestrel içeren ilaçlara kıyasla, etkinlik süreleri 5 güne (120 saat) kadar uzar.
   • Ayrıca ovülasyonu önlemede daha güçlü olduğu belirtilir. Buna rağmen gebelik zaten oluşmuşsa, tıbbi kürtaj etkisi göstermez.

Bu ilaçların her ikisi de kanıtlanmış doğum kontrolü yöntemlerini (kondom, spiral, düzenli oral kontraseptifler vb.) ikame etmez. Onların yerini almaya değil, beklenmeyen durumlarda ikinci bir seçenek olmaya yöneliktirler.

🔥 Ertesi Gün Hapı Nasıl Etki Eder?

Ertesi gün haplarının temel prensibi, vücudun hormonal dengelerini anlık değiştirerek yumurtlamayı engellemek veya geciktirmektir. Yumurtlama ne kadar ileri tarihe ertelenebilirse, sperm varlığında döllenmenin gerçekleşme olasılığı da o kadar düşük olur.

Kısaca şöyle özetlenebilir:

• Yumurtlamayı önleme veya öteleme: Cinsel ilişki esnasında henüz yumurta salınımı olmamışsa, ertesi gün hapı ovülasyonun başlamasını geciktirir veya tamamen engeller.
• Servikal mukus kalınlığı: Bazı hormonlar servikal mukusun (rahim ağzındaki salgı) yapısını değiştirerek spermlerin rahme erişimini zorlaştırabilir.
• Rahim zarının incelmesi (tartışmalı etki): Bazı araştırmalarda, ertesi gün hapı kullananlarda rahim iç yüzeyinin “embriyo tutunmasına” uygun olmayan hale getirildiği iddia edilse de, bu konu hâlâ bilimsel olarak net bir sonuca bağlanmış değildir. Ancak bilinen en önemli etki, yumurtlamanın ötelendiğidir.

Gebelik, döllenmiş yumurtanın rahim iç yüzeyine yerleşmesiyle başlar. Bu nedenle, döllenme tamamlandıktan sonra ve embriyonun rahimde konumlandığı aşamada ertesi gün hapı almanın gebeliğe son vermeyeceği unutulmamalıdır.

🔥 Kimler İçin Uygun Değil?

Ertesi gün hapı genel olarak güvenli kabul edilse de bazı durumlarda önerilmez:

• İçeriğindeki etken maddelere karşı alerji: Levonorgestrel veya ulipristal asetat ya da yardımcı maddelere karşı hassasiyetiniz varsa, bu ilacı almamanız gerekir.
• Belirli ilaçları kullanmak: Barbitüratlar, St. John’s Wort (Sarı kantaron) gibi bazı maddeler ertesi gün hapının etkinliğini azaltabilir.
• Obezite veya fazla kilo: Yapılan araştırmalar, vücut kitle indeksi yüksek olanlarda ertesi gün hapının etkinliğinin azalabileceğini öne sürmektedir.
• Hamilelik: Zaten hamile olduğunuz tespit edilmişse, ertesi gün hapının bir yararı olmaz. Çünkü gebeliği sonlandırma etkisi yoktur.
• Emzirme: Özellikle ulipristal asetat, anne sütüne geçebildiği ve bebeğe olası etkileri bilinmediği için emziren kişilerde kullanımı önerilmeyebilir.

Bunların yanı sıra, uzun vadeli bir korunma yöntemi olarak sürdürülmesi hem tıbbi yönden gereksizdir hem de hormonal dalgalanmalara yol açarak çeşitli yan etkiler doğurabilir.

🔥 Olası Yan Etkiler ve Riskler

Ertesi gün hapını aldıktan sonra genellikle yaşanan yan etkiler birkaç gün içerisinde kendiliğinden kaybolur. Her insanda aynı şiddette ya da aynı şekilde görülmeyeceği için, kişisel farklılıklar mutlaka dikkate alınmalıdır. En sık bildiren etkiler şunlardır:

• Mide bulantısı ve kusma: İlacı aldıktan sonraki birkaç saat içinde gerçekleşebilir. Eğer hapı aldıktan sonraki 3 saat içinde kusarsanız, doktorunuza ya da eczacınıza danışarak ek bir doz almanız gerekebilir.
• Baş dönmesi, halsizlik ve yorgunluk: Geçici hormonal dalgalanmalar bu semptomların ortaya çıkmasına neden olabilir.
• Baş ağrısı: Hafif ya da orta şiddette baş ağrıları görülebilir.
• Göğüs hassasiyeti: Özellikle levonorgestrel içeren ilaçlarda, hormon değişikliği sebebiyle memelerde hassasiyet oluşabilir.
• Lekelenme veya ara kanama: Adet döngüsünün dışında hafif pembe ya da kahverengi akıntı görülebilir.
• Adet gecikmesi veya erken başlaması: Ertesi gün hapı kullandıktan sonraki adet döngüsü birkaç gün ileri ya da geri kayabilir. Bu durum 1 haftaya kadar normal kabul edilebilir.
• Alt karın ağrıları veya kramplar: Bazı kişilerde karın bölgesinde kramp benzeri ağrılar oluşabilir.

Güvenlik açısından bakıldığında, ertesi gün hapı, istenmeyen gebeliği önlemede etkilidir; ancak yüzde 100 koruma sağlamaz. Bunun yanı sıra, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (CYBE) koruma özelliği yoktur. Dolayısıyla ertesi gün hapı, sadece gebeliğin önlenmesine yardımcı olan bir “acil çözüm”dür, düzenli olarak alınacak bir koruyucu yöntem değildir.

🔥 Ertesi Gün Hapının Kullanım Talimatları

Ertesi gün hapı aldıktan sonra en sık merak edilen konuların başında, ilacın ne kadar sürede ve hangi koşullarda etkili olduğu gelir. Burada önemli iki faktör vardır:

1. Zamanlama
   • Levonorgestrel içeren haplar, cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saatte (3 gün) alınırsa daha etkilidir. 120 saate (5 gün) kadar uzayan bir penceresi olmakla birlikte, geçen her saat başarı şansını bir miktar düşürür.
   • Ulipristal asetat içeren haplar, 5 güne (120 saat) kadar alınabilse de ilk 24 saat içinde kullanıldığında en iyi performansı gösterir.
2. Kusma Durumu
   • Hapı aldıktan sonraki 2-3 saat içerisinde kusma meydana gelirse, etken madde tam olarak emilmemiş olabilir. Bu durumda uzman yardımı alarak, gerekirse ek doz alınması gündeme gelebilir.
3. Ek Korunma
   • Ertesi gün hapı, uzun süreli bir koruma sağlamaz. İlişkiden hemen sonra alınsa bile sonraki cinsel ilişkilerde hamilelik riski devam eder. Dolayısıyla, yeni bir ilişki durumu söz konusu olduğunda, mutlaka ek bir doğum kontrol yöntemine başvurmak gerekir.
4. Adet Düzeni
   • Hapın alınmasını takiben adet, normal takviminden birkaç gün önce veya sonra başlayabilir. Bu gecikme yaklaşık bir haftaya kadar uzayabilir. Eğer üç hafta sonunda hâlâ adet görülmezse mutlaka gebelik testi yaparak emin olunmalıdır.

🔥 Hamilelik ve Emzirme Döneminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Zaten hamileyseniz: Ertesi gün hapının bir yararı ya da gebeliğe ilişkin bir sonlandırma etkisi yoktur. Eğer hamile kalındığından şüphe ediliyorsa, hap almadan önce gebelik testi yapmak daha sağlıklı olacaktır.
• Emzirme dönemi: Özellikle ulipristal asetat içeren haplar, anne sütüne geçebildiği için bebek üzerindeki etkileri tam olarak bilinmemektedir. Böyle durumlarda bir kadın doğum uzmanı veya aile hekimine danışılmalı ve risk-yarar analizi yapılmalıdır.

Bazı hekimler, emzirme döneminde güvenli kabul edilen levonorgestrel içeren türleri tercih etmenizi önerebilir. Ancak yine de, bu ilacı almadan önce emzirme sıklığı, bebeğin yaşı ve genel sağlık durumunuz gibi faktörlerin göz önünde bulundurulması son derece önemlidir.

🔥 Rutin Kullanıma Uygun mu?

Ertesi gün hapının düzenli ve sık aralıklarla kullanılması, hormon düzeninin bozulmasına ve istenmeyen yan etkilere yol açabilir. Ayrıca, uzun vadede koruyuculuk bakımından da istenilen düzeyde değildir. Rutin cinsel yaşamın parçası olarak kullanıldığında şu dezavantajlar belirginleşir:

• Adet düzensizliği ve sık ara kanama
• Sürekli hormonal dalgalanma ve buna bağlı baş ağrısı, göğüs hassasiyeti, ruh hâli değişiklikleri
• Korunma oranının, düzenli kullanılan kombinasyon hapları veya spiral gibi yöntemlere göre daha düşük olması

Uzmanlar, ertesi gün hapının adından da anlaşılacağı gibi “acil durum” yöntemi olarak kalması gerektiğinin altını çizer. Uzun vadede planlı bir korunma yöntemi arayışındaysanız, doğum kontrol hapları, rahim içi araçlar, deri altı implantlar ya da uygun bariyer yöntemleri gibi güvenilir ve düzenli çözümlere yönelmeniz önerilir.

🔥 Ertesi Gün Hapından Sonra Takip Edilmesi Gerekenler

1. Kanama ve ağrı takibi: İlacı aldıktan sonraki günlerde beklenmeyen yoğun kanama, güçlü alt karın ağrısı ya da şiddetli kramplar yaşarsanız, mutlaka bir kadın doğum uzmanına danışın.
2. Üç hafta içerisinde adet görme durumu: Ertesi gün hapı kullandıktan sonra 2-3 haftalık süreçte adet başlamalıdır. Eğer adet gecikmesi bir haftayı aşarsa, gebelik testi yapmak veya doktorla görüşmek önemlidir.
3. Olası dış gebelik (ektopik gebelik) riski: Nadiren de olsa, ektopik gebelik belirtilerine dikkat edin. Karın veya pelvik bölgede olağandışı, tek taraflı ağrı, baş dönmesi, baygınlık hissi gibi belirtiler dış gebeliğe işaret edebilir. Bu tablo acil müdahale gerektirir.
4. Yeni bir ilişki durumu: Ertesi gün hapı, gelecekteki cinsel ilişkilere yönelik koruma sağlamaz. Tekrar korunmasız cinsel ilişki varsa, yeniden hamilelik riski gündeme gelebilir.

🔥 Acil Kontrasepsiyon Sonrası Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlardan Korunma

Ertesi gün hapı, gebeliği önlemeye odaklanır. Bu hap veya benzer hormonal ürünler cinsel yolla bulaşan enfeksiyonları (HIV, gonore, klamidya vb.) engellemez. Dolayısıyla ertesi gün hapı kullanımının ardından, özellikle yeni bir partnerle cinsel ilişkiye girmeyi planlıyorsanız kondom gibi ek bariyer yöntemlerine mutlaka başvurmalısınız. Korunmasız cinsel ilişki, yalnızca gebelik değil aynı zamanda bulaşıcı hastalıklar bakımından da risklidir.

🔥 Uzman Görüşü ve Randevu İhtiyacı

Her ne kadar ertesi gün hapı reçetesiz olarak satın alınabilen ve kişinin kendi kendine uygulayabileceği bir yöntem olsa da, özel sağlık koşulları veya şüpheli durumlar söz konusu olduğunda bir uzmanla görüşmek yararlı olabilir. Özellikle:

• Mevcut kronik hastalıklar,
• Obezite veya yüksek vücut kitle indeksi,
• Hormonal düzensizlik,
• Emzirme dönemi,
• Şüpheli ektopik gebelik belirtileri,
• Tekrarlayan korumasız ilişkiler…

gibi durumlar yaşıyorsanız, ertesi gün hapını kullanmadan önce veya kullandıktan sonra bir hekime danışarak ayrıntılı bilgi ve yönlendirme alabilirsiniz.

🔥 İlişki Sonrasında Neden Rutin Takip Önemli?

Planlanmamış veya beklenmedik anlarda yaşanan ilişkiler ya da öngörülemeyen kazalar (kondomun yırtılması vb.) her çiftin başına gelebilir. Bu gibi hallerde ertesi gün hapına başvurmak yaygın bir yöntemdir. Yine de ilişkinin ardından dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:

• Gebelik testi: Ertesi gün hapının belirli bir koruma yüzdesi vardır. Yüzde 100 garanti sunmaz. Bu nedenle yaklaşık üç hafta içinde regl olunmazsa, ev tipi gebelik testi yapmak veya doktor kontrolüne gitmek mantıklı bir adımdır.
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyon taraması: Kondomsuz bir ilişkide söz konusu olabilecek hastalıklar açısından da doktor muayenesi veya laboratuvar testleri yapılabilir.
• Duygusal ve psikolojik destek: İstenmeyen bir ilişki durumu, cinsel saldırı veya korku, endişe gibi duygularla başa çıkmakta zorlanıyorsanız psikolojik destek almanın faydası büyük olacaktır.

Cinsel sağlık ve üreme sağlığı, sadece fiziksel değil, aynı zamanda ruhsal ve sosyal iyi oluşun da parçasıdır. Bu nedenle, ertesi gün hapı gibi ilaçları bir “çözüm” olarak görmek yerine, uzun vadede düzenli ve kendinize uygun bir korunma yöntemi belirlemek, en sağlıklı tercih olacaktır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Ertesi gün hapını kaç kere kullanabilirim?
Ertesi gün hapı acil durumlar için tasarlandığından, arka arkaya sık kullanımı önerilmez. Sürekli kullanıldığında adet düzensizlikleri artar, koruyucu etkisi de tartışmalı hale gelir. Uzmanlar, düzenli korunma yöntemlerine geçilmesini tavsiye eder.

2. Ertesi gün hapı aldıktan sonra ne zaman ilişkiye girebilirim?
Ertesi gün hapı tek seferlik korunma sağlar ve sadece geriye dönük olarak işe yarar. İlerleyen günlerde yaşanacak ilişkiler için koruyuculuğu yoktur. Bu yüzden sonraki ilişkilerinizde yeniden gebe kalma riski doğar. Dolayısıyla ek bir doğum kontrol yöntemi (kondom, doğum kontrol hapı vb.) kullanılmalıdır.

3. Ertesi gün hapı adetimi kaç gün geciktirir veya öne alır?
Her bünyede değişmekle birlikte, ortalama olarak bir haftaya kadar gecikme veya erken kanama görülebilir. Adet döngüsünün normal rutine dönmesi bir sonraki aydan itibaren gerçekleşebilir. Eğer adet gecikmesi üç haftayı aşarsa, gebelik testi yapılması önem taşır.

4. Emziriyorum, ertesi gün hapı kullanabilir miyim?
Levonorgestrel içerikli ertesi gün haplarının emziren kişilerde kullanımının nispeten daha güvenli olduğu kabul edilir. Ancak ulipristal asetat içerenlerin anne sütüne geçme ihtimali olduğundan, doktorunuza danışmadan kullanmamak gerekir.

5. Ertesi gün hapı, mevcut bir gebeliği sonlandırır mı?
Hayır. Ertesi gün hapının temel mekanizması yumurtlamayı geciktirmeye veya engellemeye dayanır. Zaten oluşmuş bir hamileliği sonlandırmaz. Gebeliği sonlandırmak için farklı ilaçlar (mifepriston, misoprostol vb.) veya tıbbi prosedürler kullanılır.

Referanslar

1. Turok D. Acil kontrasepsiyon. https://www.uptodate.com/contents/search Erişim tarihi: 05 Nisan 2025
2. Amerikan Kadın Doğum Uzmanları ve Jinekologlar Koleji. Uygulama Bülteni #152: Acil kontrasepsiyon. Kadın Hastalıkları ve Doğum. 2015; 126:E1. 2022’yi yeniden onayladı.
3. SSS: Acil kontrasepsiyon. Amerikan Kadın Doğum Uzmanları ve Jinekologlar Koleji. https://www.acog.org/womens-health/faqs/emergency-contraception Erişim tarihi: 05 Nisan 2025
4. Acil kontrasepsiyon. Kadın Sağlığı Ofisi. https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/emergency-contraception Erişim tarihi: 05 Nisan 2025
5. Ella (reçete bilgileri). HRA Pharma; 2021. label Erişim tarihi: 05 Nisan 2025